12 Aralık 2004'de Moskova'da yapılan 2000 kişilik Vatandaşlık Kongresi'nde aktif rol aldıklarını belirten Hatıjuko;kongreyi özetledi ve çeşitli konulardaki sorulara cevap verdi:

• RUSYA AYDIN KESİMİ PUTİNİ İSTEMİYOR.

Putin iktidara gelirken çeşitli vaatlerde bulunmuştu.Bunlar:

1.Terörün durması

2.Ekonominin düzelmesi

3.Çeçenistan savaşının bitmesi

Ancak;ekonomi düzelmedi,terör olayları hala sürüyor ve Çeçenistan savaşı da hala sürüyor.Bu sayede Putin isteklerini terörü öne sürerek çok daha rahat bir şekilde gerçekleştiriyor.İnsan hakları ve demokratikleşme sürecinde de birçok olumsuzluklar var.Putin otoriter bir rejim kurmaya çalışıyor.Rusya Abhazya'daki seçimlere karıştı,küçük cumhuriyetlerin egemenlik haklarını elinden aldı.Çünkü kendi Cumhurbaşkanını seçme özgürlüğü elinden alınan halk artık özgür değildir,kendi cumhurbaşkanını seçemeyen devlet olmaz.İşte bütün bunlar o Vatandaşlık Kongresinde konuşuldu.Rusya 'daki aydın demokrat kesim Çeçenistan savaşının bitmesini istiyor,diğer cumhuriyetlere karışılmamasını istiyor.Basın özgürlüğü ve insan haklarının korunmasını istiyorlar ve Putin'in politikalarına karşı çıkıyorlar.

• ABHAZYA DEVLET OLARAK YAŞAMAYI HAKEDİYOR

Abhazya'daki seçimlerde ilk seçim sonuçlarını Yüksek Seçim Kurulu,Yüksek mahkeme gibi tüm kurumlar tanıdı.Ancak Rusya temsilci göndererek,tehdit ederek,sınırları kapatarak baskı yapmaya çalıştı.Biz halkın iradesine saygı gösterilmesi gerektiği için seçimlerin yenilenmesine karşı çıktık.İleriki dönemler için kötü örnek olabilir,seçimleri beyenmeyen seçimlerin tekrarını isteyebilir diye endişendik.

Ancak sonuçta Bagapş seçildi.Abhazya çok adaylı bir seçim yapabildi,basın özgürlüğü de vardı muhalefet de.Ve Abhazya devlet olarak yaşamayı hakettiğini gösterdi.

• ABHAZYA GÜRCÜ YANLISI OLMAZ

Abhazya'nın bundan sonraki dönemde Gürcü yanlısı bir tutum sergileyeceğini sanmıyorum.Rusya ile hareket etmek durumunda.Ancak Rusya'yla ABD'nin anlaşarak, Rusya'nın desteğini geri çekmesi ve Gürcistan-ABD etki alanına bırakılmasını beklemiyorum. Rusya'nın ABD'yi bu bölgeye sokmayacağını tahmin ediyorum. Ancak benzer bir örnek daha önce Orta Asya'da yaşandığı için sürprizlere karşı da hazırlıklı olmak gerek.

• ADIGE-ABHAZ YAKINLAŞMASI NORMAL

Son dönemde görülen Adıge-Abhaz yakınlaşması gayet normaldir.Tarihten gelen bir kankardeşliği var.Üstelik Çeçenistan'ın başına gelenlerin yarın kendi başlarına gelmeyeceğinin garantisi yok.Birbirlerine yakın olmak zorundalar.

• ABHAZ-GÜRCÜ SAVAŞINDA GERÇEK STK'LAR VARDI

1992Abhaz-Gürcü savaşında Dünya Çerkes Birliği,Kafkas Halkları Konfederasyonu gibi gerçek STK'lar vardı.Savaş başladıktan 2 saat sonra tüm dünyaya açıklama yapıldı,savaşın başladığı duyuruldu.Kalmık Yura Dünya Çerkes Birliği'nin başkanı idi.Abhazya'ya yardım çağrısında bulundu.Savaşın kazanılmasına yardımcı olacak kişiler,15 kişi Nalçik'ten ve heryerden en az 1500 kişi gönüllü savaşçı olarak gittiler.Sadece Çeçenistan'dan 126 kişi şehit oldu.Para yardımı yapıldı.Giyecek,yiyecek ve silah yardımı yapıldı.Artık bu etkin STK'lar yok malesef.Buradan şunu da rahatlıkla görebiliriz.Kafkasya'da ki problemlerin kaynağı aşırı dinci örgütler ve dini akımlar değildir.Bunlar çok küçük azınlıklardır.Böyle olmasaydı büyük çoğunluğu Hristiyan olan Abhazlar'ın yardımına Çeçenler ve Kaberteyler asla koşmazdı.

• ÇEÇENİSTAN SAVAŞINI DUDAYEV İSTEMEDİ

Dudayev'le en son görüşen kişilerden biri bendim.İlk savaşın başlamasından 10 gün once Rusya Güvenlik Kurulunda bir toplantı yapıldı.Savaş kararı alınacaktı.Tek itiraz Güvenlik Kurulu üyesi ve Adalet Bakanı Kalmık Yura'dan geldi.Savaş kararı alınmadan Dudayev'le görüşmek istedi.Bu istek kabul edildi ve Yura aynı gün Nalçik'e geldi.İkinci gün sabahı Dudayevle görüştük.Bu görüşmede üçümüzvardık,yarım saat kadar sürdü. Dudayev Çeçenistan'a müdahele olabileceğine inanmıyordu.Ancak Kalmık Yura durumun ciddi olduğunu anlattı.Dudayev 'Ben savaş istemiyorum,halkımı savaşa sokmayacağım' dedi.Tataristan vari bir statü ile Rusya içinde kalacaklarına mutabık kaldılar.Dönüşte Yura; herşeye rağmen savaş başlarsa istifa edeceğini söyledi.

Döndükten 2-3gün sonra Rusya Başbakanı Çernomirdin ,Dudayev'le görüştü.Sonra Yura'yı çağırmış ve bazı iç politika meseleleri nedeniyle Rusya'ya küçük bir savaş lazım olduğunu,bu nedenle müdahele kararı alındığını söyler.Kalmık Yura görevinden istifa etti ve savaş başladı.

Rusya aydınları bu savaşa karşıydı,hala da karşı.Ancak hüküet savaşın bitmesini istemiyor.Avrupa da birşey yapmıyor.

• YEREL CUMHURİYET YÖNETİCİLERİ ÇEÇENİSTAN SAVAŞINI DESTEKLİYOR

Savaşın bitmesini istemeyen sadece Rus hükümeti değil,yerel cumhuriyetlerin yöneticileri de istemiyor.Çünkü ekonomileri kötü.Kendilerinde savaş olmamasını Rusya'ya karşı kullanıyorlar.Halkı'da bu şekilde kötü ekonomi ve yönetime karşı baskı altında tutuyorlar.Bakın bizde savaş yok en azından diyerek kendilerine avantaj sağlıyorlar.Çeçenistan savaşından beslenen gruplar var,onlar da savaşın destekçileri.

• FİNANSMANIN %90'U RUSYA BÜTÇESİNDEN

Çeçenistan'ın müslüman ülkelerden yardım aldığı söyleniyor.Oysa bir Rus milletvekilinin açıklamasına göre finansmanın sadece %10'u müslümanlardan geliyor.%90'ı ise Rusya bütçesinden alınıyor.Çeçenistan'ın kalkınması için yöneticilere gönderilen paralardan direnişçiler paylarını alıyorlar.Bunu açıklayan bir Rus milletvekili.

• PANKİSİ VADİSİ'NDEN YARDIM GELDİĞİ YALAN

Ruslar Pankisi Vadisinden Çeçenistan'a yardım geldiğini söylüyorlar.Bu doğru değil. Coğrafi olarak oradan silah ve yardım gelmesi mümkün değil.Dünya kamuoyunu yanıltıyorlar.

• SAVAŞ BİTMEZSE ÇEÇENLER BİTECEK

Artık bu savaş bitmeli.Çünkü savaş bitmezse Çeçenler bitecek.Savaşın Rusya'ya da büyük zararı var.Rus aydınları bunu biliyor,ve savaşın bitmesini istiyorlar.

• VAHHABİLİKLE MÜCADELE EDİYORUM DİYEN YÖNETİCİLER RUSYA BÜTÇESİNDEN PARA ALIYORLAR

Kabardey-Balkar'da camiye gidenlere,namaz kılanlara Vahhabi deniyor.Din İşleri İdaresine muhalif olan gençler var.Ama onlar Din İdaresinin kominizm zamanındaki gibi çalışmasını,yöneticilerin her dediğini yapmasını,içki içen imamları eleştiriyorlar.

Beslan olayından sonra Putin radikal dincilerle mücadele kararı aldı.Bu karardan sonra camiler kapatıldı.100 kişi yakalanarak hapse atıldı.Sakalları kesildi.Ben bu kişilerden 40 tanesiyle görüştüm ve kayda aldım.Camide namaz kılmak dışında hiç birşey yapmamışlardı.O kişleri hiç birşeyle suçlayamadılar ve serbest bıraktılar.

Yöneticiler suni problemler çıkartarak kendi çıkarları için çalışıyorlar.Kominizm zamanında sınırlar çizilirken farklı halklar bir araya getirildi.Bu tesadüf değildi.Sorun çıksın diye yapıldı.Şimdi yöneticiler normal bir sorunu bile kışkırtıyorlar.Vahhabiliğe karşı savaşılıyor teziyle Rusya bütçesinden ekstra para alıyorlar. Üstelik mevkii edinmek için de Vahhabilikle savaştıklarını söylüyorlar.

Kısacası Kafkasya'da sanıldığı gibi bir Vahhabilik ve Din akımı problemi yok.

• ANAVATANDA YABANCI OLACAĞIZ

Cumhuriyetlerde milli dil ve kültürlerin yok olmak üzere.Yaklaşık 1 yıldır Adigece yayın yok,anadilde yapılan program (haberler gibi) % 15'kadar.SSCB ilk dağıldığında ilk 3 sınıf Çerkesçe eğitim veriyordu,şimdi yok.Kabardey'de devlet binalarındaki tabelalar bile artık Kabardeyce değil,sadece Rusça.Anadilde basılan kitap sayısı da çok azaldı.

Şu an halktan hiçbir tepki yok.Bu demektir ki yayınlar tamamen kalkabilir,biz kendi vatanımızda yabancı durumuna düşebiliriz.

Bu kültürün yaşatılabilmesi ve yokolmaması devletlerin devamına bağlı gördüğünüz gibi şu an sizinle tercuman vasıtasıyla konuşuyoruz.Böyle giderse anavatanda da aynı duruma düşebiliriz.Bu konuda sizde tepkilerinizi ortaya koyabilirsiniz.Bu konuda mutlaka tepki vermelisiniz.

YARIM SAATLİK YAYINLA ÖZÜNÜZÜ KORUYAMAZSINIZ

10-15 yıl sonra Türkiye'de Çerkesçe,Abhazca konuşan kalmayacak.Haftada yarım saatlik anadilde yayınla dilinizi ve özünüzü koruyamazsınız.Dil ve öz anavatanda korunur.

Anavatanda yaşamasa da her Çerkesin orada hakkı var,hepinizin orada hakkı var.Hakları korumak lazım.Burada yapacağınız eylemler Kafkasya'ya olumlu yansır,zararı olmaz. Size Kafkasyanın gerçeklerini anlatmak amacıyla burdayım.Herkes anavatanına sahip çıkmalı.

• HALKIN İRADESİNİ YANSITACAK STK YOK

Halkın iradesini yansıtacak STK kalmadı.Hepsi yasal olmayan yollarla devlet eline geçti.Mahkemeler de bağımsız değil.Bu nedenle hiçbir şey yapılamadı.Aslında bizim de eksikliklerimiz oldu.Demokratik yapı geleneğimiz yoktu.1991'de Kabardey'deki bütün yöneticiler istifa etmişti mesela.Bunu olumlu değerlendiremedik.İktidara gelmek için çalışmadık,politik olarak hazır değildik.Sonuçta kötü yöneticiler tekrar geldi.

Şu anki derneğimiz Rusya İnsan Hakları Derneğinin şubesi.Tüm belgelerimiz hazırken 2 yıl boyunca tanınmadı. Sonuçta Rusya İHD başkanı adalet bakanına ve diğer politikacılara baskı yaparak derneğimizin tanınmasını sağladı.

• RUSYA'DAN KOPUŞ MÜMKÜN DEĞİL.

Rusya'yı istemek istememek ayrı bir konu.Ama reel olan birşey var,Rusya ile aynı coğrafyadayız,ortak sınırlarımız var.Türkiye ile Rusya'nın ilişkilerinin gelişmesi herkesin yararınadır.Amerikan yanlısı izlenecek bir tutumu yararlı görmüyorum.

İlişkiler federasyon ve konfederasyon bazlı diğer cumhuriyetlerden daha üst yapıda olmalı.

• DEMOKRASİ KAFKASYA'YA UYGUN

Avrupalıların bakış açısı Kafkasyalılar demokrasiyi alamazlar şeklinde.Bu doğru değil. Demokrasi ve özgürlükler bize uygundur.Bizim STK'larımız bunu anlatmalı.Rusya'nın etkisinden uzak bir şekilde kurulacak STK'lar faydalı olacaktır.

Kesinlikle şiddetden yana değiliz.Hukuksal mücadeleye devam edeceğiz.