Rehber: Çeçenistan

Rusya Federasyonu'nun güneyindeki özerk cumhuriyetlerden Çeçenistan neredeyse dört bir yanından Rus toprakları ile çevrili.

Bir milyon nüfuslu ülkenin başkenti Grozni savaşın izlerini taşıyor

Çeçenistan Kafkas Dağları'ndaki sınırını ise Gürcistan ile paylaşıyor.

Aslında petrol zengini olan bölgede, bağımszılık yanlısı isyancı gruplarla Rus ordusu arasında 10 yılı aşkın süredir devam eden savaş nedeniyle ekonomi ve altyapı şu anda harabe durumunda.

GENEL BİLGİLER

Çeçenistan, neredeyse iki yüz yıldır Rusya'nın sağlık güney sınırında Moskova için baş ağrısı yaratan bir bölge oldu.

19. yüzyılda İmam Şamil'in başını çektiği kanlı bir isyana sahne olan bölgede yaşananlar Lermontov ve Tostoy gibi sanatçıların eserlerine konu oldu.

ÇEÇENİSTAN'IN KÜNYESİ
Statüsü: Rusya Federasyonu'na bağlı cumhuriyet
Nüfusu: 1 milyon
Başkent: Grozni
Başlıca diller: Çeçen dili, Rusça
Başlıca dinler: İslam, Hıristiyanlık
Doğal kaynaklar: Petrol

Rus yönetimi 1859 yılında bu isyanı bastırdı.

Çeçenler ancak bundan 60 yıl sonra, bu kez Çarlık dönemne son veren Ekim Devrimi'nden faydalanarak kısa bir dönem bağımsızlıklarına kavuştular.

Ancak bu dönem kısa sürdü ve 1922'de bölge, yeniden Rusya'ya bağlandı.

İkinci Dünya Savaşı ve Nazi işgali, Moskova yönetiminden kopmak için yine birer fırsat olarak değerlendirildi.

Ancak savaş sonunda Stalin'in intikamı acı oldu.

Çeçenleri işbirlikçilikle suçlayan Stalin, yöre halkını Sibirya ve Orta Asya'ya sürdü.

Çeçenler ancak 1957'de, Kruşçev döneminde yeniden evlerine dönebildiler.

Sovyet dönemi sonrası


Mashadov ve Basayev isyanın başını çekiyordu

Sovyetler Birliği'nin 1991'de dağılması ardından, Sovyet hava kuvvetlerinde üst düzey bir yetkili olan Cahar Dudayev, bölgenin bağımsız olduğunu ilan etti.

Dönemin lideri Boris Yeltsin bu açıklamaya İçişleri Bakanlığı'na bağlı bir kaç yüz askeri bölgeye sevkederek yanıt verdi.

Havaalanında silahlı Çeçen isyancıların karşıladığı askerler otobüslere bindirilip evlerine gönderildi. Bu olay Moskova için küçük düşürücü bir dizi adımın ilki oldu.

Bunu takip eden üç yılda, silahlı gruplar Çeçenistan'daki denetimlerini gitgide artırırken Dudayev de Moskova'ya meydan okur açıklamalarında da sesini yükseltti.

1994'te Rusya, isyanı dizginlemek için bölgeye yeniden asker sevketti. Kolay bir zafer beklentileri kısa sürede suya düştü ve Rusların kayıpları artamay başladı.

Moskova, 1996'da imzalanan bir barış antlaşması ardından buradaki askerlerini çekmeye başladı.

Bu anlaşma, Çeçenistan'a bağımsızlık yerine, büyük oranda özerklik sağlıyordu.

Anlaşma uyarınca Aslan Mashadov Çeçenistan cumhurbaşkanlğına seçildi.

Ancak Çeçenistan savaş sırasında harabeye dönmüştü ve Rusya bölgeye yeniden yatırım yapmaya yanaşmadı. General Mashadov da organize suç ve adam kaçırma ile zengin olan silahlı çete liderlerini kontrol altına alamadı.

1999 Ağustos'unda Çeçen savaşçılar komşu Dağıstan Cumhuriyeti'ne sızarak Dağıstan ve Çeçenistan'da İslami bir devlet kurulmasını destekleyen bir örgütün saflarına katıldılar.

Bu örgüt, Müslümanları Ruslara karşı cihada çağırdı.

İkinci Çeçen savaşı

Bu sırada henüz başbakan olarak iktidara gelmiş olan Vladimir Putin'in tepkisi hızlı ve sert oldu.


Putin Çeçen isyancılara karşı sert bir siyaset izledi

Bir kaç hafta içinde şiddetli çatışmalarla bu isyan bastırıldı.

Aynı yılın yaz aylarında Rusya'nın çeşitli bölgelerinde düzenlenen bombalı saldırılarda yüzlerce kişi hayatını kaybetti.

Rus makamları olaydan Çeçen isyancıları sorumlu tutmakta gecikmedi.

Putin, orduyu yeniden bölgeye sevketti ve kanlı çatışmalar başladı.

Erken zafer ilanlarına rağmen, saldırılar ve çatışmalar hala tam olarak kesilmiş değil.

Batılı ülkelerin Rusya'nın yöntemlerine ve insan hakları ihlallerine yönelen eleştirileri ise 11 Eylül'de Amerika Birleşik Devletleri'ne düzenlenen ve "terörle mücadele" kampanyalarının başlamasına yol açan saldırılardan sonra duruldu.

Rusya Çeçen isyancıların da küresel terör şebekesinin bir parçası olduğunu savunuyor.

Kremlin yönetimi Çeçenistan'a daha fazla özerklik sağlayan ancak Rusya'ya sıkı sıkıya bağlı olmasını sağlayan yeni bir anayasayı 2003 Mart'ında tartışmalı bir referanduma sundu.

Bölge bu sırada hala çok istikrarsız olduğundan bu referandumda anayasaya verilen onayın gerçekten geçerli sayılıp sayılamayacağı da ayrı bir tartışma konusu.

Rusya'nın bölgedeki sorunun barışçı bir çözüme ulaşması beklentisinin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini söylemek hala güç.

Bu yöndeki umutlar, 2004 Mayıs ayında, referandum sonrası bölgenin liderliğine seçilmiş olan Ahmed Kadirov'un suikast sonucu ölümüyle darbe aldı.

LİDERLER

Cumhurbaşkanı: Ali Alkanov

Alkanov, kendisinden önce bu görevi yapan Ahmed Kadirov'un suikast sonucu ölümü ardından, 2004 Ekim ayında yemin ederek bu göreve başladı.


Alkanov'un görevi, hayati tehlike taşıyor

Kremlin yönetimi başkanlık seçimleri sırasında Alkanov'a destek verdiğini net biçimde ortaya koymuştu.

Alkanov'un önde gelen bir rakibinin seçime girmesine teknik bir sorun gerekçe gösterilerek izin verilmedi.

Seçimleri de sadece, bazı insan hakları örgütlerinin güvenilirliklerini sorguladığı bir avuç gözlemci izledi. Çeçen isyancılar seçimin tamamen uydurma olduğunu savundu.

Seçildiğinde 47 yaşında olan Alkanov, uzun süre polis teşkilatında görev yapmış, ardından 2003 Nisan ayında İçişleri Bakanlığı'na getirilmişti.

Moskova'ya sadık bir isim olarak tanımlanan Alkanov, 1996'da da Grozni'ye isyancı kuvvetlerin düzenlediği baskına gösterdiği direniş nedeniyle bir cesaret nişanı ile ödüllendirilmişti.

Aslan Mashadov'un başkanlığı döneminde Çeçenistan'ı terkeden Alkanov bölgeye ancak 1999'da Rus ordusu ile birlikte dönmüştü.

Çeçenlere aşırı görüşlere karşı koymaları telkininde bulunan Alkanov barışçı demokrasi değerlerini yayma sözü veriyor.

Ekonominin toparlanmasını hedefleyen Alkanov petrol gelirlerinin Çeçenistan içinde kalması fikriyle de Rus enerji çevrelerinde tartışmalara yol açıyor.

Serbest bir ticari bölge kurulmasını destekleyen Alkanov Çeçenistan'a vergi muafiyet ve indirimleri tanınmasını da talep ediyor.

Evli ve üç çocuk babası olan Alkanov'un görevi, aslında hayati tehlike taşıyor. Kendisinden önce bu görevi yapan dört kişiden üçü öldürüldü.

Ayrılıkçı lider: Aslan Mashadov

Aslan Mashadov 1997 yılında, beş yıl süreyle görev yapmak üzere Çeçenistan başkanı olarak seçilmiş ve uluslararası toplum tarafından da böyle tanınmıştı.

Ancak isyancı liderleri denetim altına almayı başaramadı. Rakip isyancı liderler arasındaki çekişmelerin de etkisiyle bölge kaosa sürüklendi. Moskova'nın bölgeye yatırım yapmaya yanaşmaması da zorlukları katmerliyordu.


Mashadov 1997'de bölgenin liderliğine seçilmişti

Mashadov, kariyerine Sovyet ordusunda bir subay olarak başladı. Sovyetler Birliği'nin yıkılışı sonrasında o dönemde bölgeyi yöneten cahar Dudayev'in en üst düzeydeki subayları arasına girdi ve 1994'de de ordu komutanı oldu.

1995'te Rus kuvvetlerini bölgeden çekmeye zorlayan Çeçen kuvvetlerinin başında da Mashadov bulunuyordu.

Moskova'nın bölgedeki kuvvetlerini çekmeyi kabul ettiği hasavyurt anlaşması imzalanırken Çeçen müzakere heyetinde yer alanlardan biri de yine Mashadov oldu. Bu anlaşma aynı zamanda bağımsızlık konusundaki bir kararın daha sonraya bırakılmasını öngörüyordu.

Çeçen isyancı kuvvetleri 1999'da Dağıstan'a girdiklerinde ve bunu takiben Rusya'nın çeşitli noktalarında düzenlenen bombalı saldırılar ardından Rusya, Mashadov'u kontrolü kaybetmekle suçladı ve askerlerini yeniden bölgeye sevketti.

Mashadov, bu karar karşısında direniş çağrısı yaptığında, Moskova bölge liderini bir terörist olarak niteledi ve başkanlığını artık tanımadığını ilan etti.

Mashadov 2003 ve 2004 yıllarında düzenlenen seçimlere girmekten de men edildi.

Rusya 2004 Eylül ayında, ülkenin güneyindeki Kuzey Osetya'ya bağlı Beslan'da bir okulun kuşatılması eyleminden ve bunu takip eden kanlı olaylardan Mashadov ile bağlantıları olan uluslararası teröristleri sorumlu tuttu.

Mashadov ise sivillere yönelik saldırıları kınadığını kaydederek, eylemden Rusya'nın Çeçenistan'da attığı adımlar nedeniyle eziyet çekenlerin intikamını almak isteyen "çılgınlar"ın sorumlu olduğunu belirtti.

Mashadov'un 2005 Şubat ayında ateşkes ilan ederek Kremlin yönetimine barış görüşmeleri yapma önerisi, Moskova tarafından reddedildi.

MEDYA

Çeçenistan medyanın faaliyetleri açısından oldukça büyük zorluklar çekilen bir bölge.

Basın özgürlüğünü savunan gruplar, Moskova yönetimini bölgedeki çatışmaları izleyip aktarmaya çalışan gazetecilerin bağımsız şekilde çalışmasını engellemeye çalışmakla suçluyor.

Örneğin ABD destekli Hür Avrupa Radyosu adına çalışan Andrei Babitsky'nin bölgeden geçtiği haberler nedeniyle Kremlin'i öfkelendirdiği belirtiliyor. Babitsky, 2000 yılında Grozni'de yakalanmış seyahat belgelerinin sahte olduğu gerekçesiyle bir Rus mahkemesince mahkum edilmişti.

Rusya televizyon ve radyolarının pek çoğu bölgede takip edilebiliyor. Bölgedeki radyo kuruluşu da 2001 Kasım'ında yayınlarına yeniden başladı.

Bölgede çok sayıda internet sitesi de isyancıların görüşlerini yansıtıyor. Bunların başında gelen Kavkaz Tsentr'ın merkezi sürekli değişiyor. Çünkü sitenin servis sağlayıcılarına Moskova'dan siteyi kapatma telkini yapılıyor.

Bölgede isyancılar denetimindeki basının ne kadar etkili olduğu konusunda yorumlar ise çelişkili. Kavkaz Tsentr bölgede hala çok sayıda gazete ve dergilerinin olduğunu öne sürerken, Rus kuvvetleri 'militan' yayınevlerinin yok edildiğini savunuyor.

Yabancı yayıncılar da Çeçenistan'daki izleyicilere ulaşmayı hedefliyor.

Amerikan hükümetince finanse edilen Radio Liberty Çeçence ve Rusça yayınlar yapıyor.

Moskova yönetimi bu yayınları 'tek yanlı' olduğu gerekçesiyle eleştiriyor.

Rus televizyonunda yer alan haberlerde, 2003 yılında Çeçenistan'da sekiz resmi gazete olduğu ve üçünün cumhuriyetin her yerinde satışa sunulduğu belirtiliyordu

Etiketler:
rehber çeçenistan