Abhazya ve Gürcistan arasında savaş devam ederken, 1992 yılında Abhazya'da (Gudauta'da), dünyadaki bütün Abazaların birliğini amaçlayan bir organizasyon kuruldu. Başkanlığını Moskova'da yaşayan hukukçu-akademisyen Taras Şamba'nın, genel sekreterliğini yazar Genadi Alamiya'nın yaptığı bu organizasyonun merkezi Abhazya'da, başkent Sohum'da bulunuyor. Rusya'da (Moskova'da ve Çerkessk'te), Türkiye'de, Suriye'de ve Almanya'da şubeleri var. Birliğin üst yönetim organı olan Kongre iki yılda bir toplanıyor. Yönetim kurulu toplantıları ise altı ayda bir yapılıyor. 2004 Mart ayındaki Kongre Moskova'da, Haziran 2005'teki Sakarya Hendek'te ve sonuncusu da (V. Kongre) Aralık 2006'da Abhazya'da (Sohum'da) yapıldı. Temmuz 2007'de Çerkessk'te yönetim kurulu toplantısının yapılacağı duyuruldu. Türkiye diasporasını temsilen Birlik'te değişik illerden 31 delege yer alıyor.

İlk kurulduğu günden itibaren hem Birliğin hem de temsil ettiği halkın adı konusunda kongrelerde sert tartışmaların yaşandığını ve bu konuda bugüne kadar tam bir uzlaşmaya varılamadığını biliyoruz. Sorun Abazaların iki grubuna Rusçada ve Abazacada verilen farklı adlardan kaynaklanıyor. Bilindiği gibi Abhazya'da yaşayan Abazalar Rusçada 'Abhaz', Kuzey Kafkasya'da Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde yaşayanlar da 'Abazin' olarak adlandırılıyor ve ayrı halklar kabul ediliyor. Abazinler de kendi aralarında Tapanta (Bashağ) ve Aşharuva gruplarına ayrılıyor. Bu arada Abazaların kendi dillerinde iki grubu da temsil eden ortak bir ad yok; Abhazyalı Abazalar (Abhazlar) kendilerini 'Apsuva', diğerleri de 'Abaza' olarak adlandırıyor.

Birliğin adı konurken buna bağlı olarak sıkıntılar yaşandı. Bu iki grubun aynı halk olduğunun vurgulanmasına dikkat edildi. Birliğin Rusça adı "Mejdunarodnaya Assotsiatsiya Abhazo-Abazinskogo (Abaza) Naroda" (MAAAN) olarak belirlendi, yani "Uluslararası Abhaz-Abazin (Abaza) Halkı Birliği". Rusçada yerleşmiş kullanımın aksine 'halkları' yerine özellikle 'halkı' kelimesi tercih edildi. Abhaz ve Abazinlerin tarihi ortak adı olarak parantez içinde 'Abaza' da Birliğin adında yer aldı. Ancak Abhazların ortak ad olarak buna pek sıcak bakmadığı ve parantez içindeki 'Abaza' ile sadece Abazinlerin kastedildiği de kulağımıza gelen başka bir iddia...

Birliğin Abazaca adı, kuruluşunda kabul edilen amblemde "Duneyzegit'ui Apsuva-Abaza Jular Rassotsiatsia" olarak geçiyor. Doğal olarak iki grubun kendi dilinde kendine verdiği adlar kullanılmış. Ancak son dönemde Abhazya'dan gelen belgelerde kullanılan amblemlerde değişiklikler göze çarpıyor. Latin harfleriyle yazılan alttaki 'Abaza' kelimesi kaybolmuş ve yerini 'Abkhazia' almış. Amblemin başka bir versiyonunda ise, yine Abaza-Abkhazia değişikliğiyle birlikte Birliğin adında geçen 'Abaza' yerini 'Aşuva'ya bırakmış ("Duneyzegit'ui Apsuva-Aşuva Jular Rassotsiatsia"). 'Aşuva' Abhazların kuzeydeki soydaşlarına (Abazinlere) verdikleri addır ve yine tartışmalıdır. Çünkü kuzeyli Abazaların bir grubunu oluşturan Aşharuvalar kendilerini bu ad altında görmüyorlar ve 'Aşuva'nın sadece Tapantaları işaret ettiğini düşünüyorlar. Ayrıca bu adlandırma Abazinler tarafından olaya sadece Abhaz gözüyle bakmak olarak algılanıyor. Birçok belgede ve amblemlerde Kongre'nin (Kongress) Birlik (Assotsiatsiya) ile eşanlamlı kullanılması da kafa karıştırıyor. Öyle görünüyor ki, kongre kararıyla olması gereken bu değişiklikler Abhazya'dan birilerinin inisiyatifiyle gerçekleşiyor.

Birliğin (ve tabii halkın) Türkçedeki adlandırmasına gelince mesele daha karmaşık bir hal alıyor. Kuruluşundan beri Birliğin içinde ağırlıklı yeri olan Türkiyeli temsilciler (delegeler) bu tartışmada belirleyici olmadılar. Çünkü bu isim tartışması hem Türkiye diasporasını doğrudan ilgilendirmiyordu hem de konuya çok hakim değildiler. Malum, Türkiye'de kimse bu iki grubu Abhaz ve Abazin halkları diye adlandırmaz ve ayırmaz, ortak adları 'Abaza'dır ve dolayısıyla diasporanın gündeminde böyle bir tartışma yoktur. Ancak ne 1992'de Birlik kurulurken ne de sonraki kongrelerde bu tartışmalar yapılırken kimse çıkıp da "Bizim Türkiye'de ve Türkçede böyle bir derdimiz yoktur, bu birliğin adına biz Türkçede 'Dünya Abaza Birliği' demeliyiz" demedi. Demediği gibi, Birliğin Türkçe adında yaratılan karışıklık Kafkasya'dakini geride bıraktı.

İletişim dili olarak genellikle Rusçayı kullanan Birliğin tüzüğünde ve her türlü yazışmasında adı her zaman "Abhaz-Abazin (Abaza) Halkı Birliği" olarak zikredildi. Türkçeye çevrilen veya Birlik adına kaleme alınan metinlerde ise parantez içindeki 'Abaza' atıldı ve 'halkı' ile 'halkları' arasındaki farka da dikkat edilmedi. Diasporaya aktarılan bildirilerde, çağrılarda, duyurularda dikkat ederseniz ifade çoğunlukla "Abhaz-Abazin halkları", "... Birliği", "... Kongresi" şeklindedir.

Aralık 2006'da yapılan son kongreden sonra terminolojide bir değişiklik oldu. Abhaz-Abazin halkları 'Abhaz-Abaza halkı'na dönüştü. Bu değişikliğin nedeni hakkında bir açıklama yapılmadığından ancak yorumda bulunabiliriz. Türkiyeli delegelerin çoğunluğu Apsuva (Abhaz) olduğundan, bilmediğimiz nedenlerden dolayı kendilerini Abhaz olarak ayırıp Abazalığı Karaçay-Çerkes'teki ve Orta Anadolu'daki soydaşlarına bırakmış olabilirler. Ancak Düzce ve Sakarya'daki hemşerileri hem kendileri hem de başkaları tarafından hala 'Abaza' olarak biliniyor. Diğer bir ihtimal parantez içindeki 'Abaza'nın sadece ikinci isme, yani Abazinlere ait olduğunu düşünmüş olmalarıdır. Oysa kongrelerde yapılan tartışmalardan bildiğimiz kadarıyla parantez içindeki 'Abaza', Abhaz ve Abazinlerin ortak adı diye oraya kondu ve zaten tarihi olarak öyle olduğu da biliniyor. Üçüncü ihtimal, birliğin Abazaca adındaki kullanımın Türkçeye aktarılmak istenmesidir. Abhazlar kendi dillerinde kendilerini 'Apsuva', Abazinler de 'Abaza' olarak adlandırıyor; Apsuvalar Abhaz olduğuna göre diğerleri de 'Abaza'dır!

Son dönemde 'Abhaz-Abaza halkı'nda karar kılınmış gibi görünse de, genelde tutarlı olunduğunu söylemek zor. Birliğin, bu tartışma bağlamında adı da sorunlu görünen Türkçe sitesine (www.abhazbirligi.com) göz atarsanız 'Abhaz-Abazin halkları'nı, 'Abhaz-Abaza halkı'nı, 'Abhaz-Abazin (Abaza) halkı'nı hep bir arada görebilirsiniz. Sık görülen başka bir eğilim de Abazinleri yok sayıp bütün Abazaları 'Abhaz' olarak adlandırmak. Birliğin Türkiye başkan yardımcılarının imzasıyla 1 Şubat 2006'da dünya kamuoyuna yapılan duyuruda "Dünya Abhaz-Abazin Kongresi'nin ... Abhazları temsil eden bir STK" olduğu yazıyor. Kafkas Abhazya Kültür Derneği de sitesinde Türkiye'deki bütün Abazaları Abhaz yaparak sorunu çözmüş.

Bu karmaşık adlandırma sorununda yaklaşım nasıl olmalı? İlk olarak buna bir dil meselesi olarak bakmalı. Aynı halk farklı dillerde farklı adlandırılabilir. Kendilerine Deutsch, İngilizlerin German dediği halka Türkçede Alman diyoruz. Dünyanın Grek diye tanıdığı halkı Türkçede Yunan, Hungarian/Ungarn adıyla bilinen halkı Macar diye adlandırıyoruz. Aynı şekilde, Rusçada Abhaz ve Abazin olarak adlandırılan halka da Türçede 'Abaza' deniyor. Birliğin adının Rusçasını ya da Abazacasını aynı şekilde Türkçeye aktarmaya çalışmak bu bakımdan doğru değil. Ayrıca 'Abaza' Türkçede yerleşmiş bir isimken, her fırsatta birlik ve beraberlikten bahsedenler halkı Abhaz ve Abazin diye ayırmayı çelişki olarak görmüyor mu

İkinci olarak, 'Abaza'dan hoşlanmayanlar mutlaka Abhaz ve Abazin adlarını kullanmak istiyorlarsa tutarlı olmalılar. Bütün Abazaları 'Abhaz' olarak adlandırmak hem birliğe hizmet etmez hem de bunun bilimsel bir karşılığı yoktur. Hele 'Abhaz-Abaza halkı' önermesinin hiçbir anlamı yoktur. Mutlaka Rusçadaki adlar esas alınacaksa ve Birlik kendi adını "Abhaz-Abazin (Abaza) Halkı Birliği" koymuşsa buna sadık kalınmalıdır.

2-6 Temmuz 2007'de Çerkessk'te yapılacak toplantıda Türkiye diasporasını temsil eden delegelerin bu konuda bir karar vermelerini temenni ediyoruz. Birliğin hangi dilde nasıl adlandırılacağı, ambleminin vd. sembollerinin nasıl olacağı hakkında bir maddenin tüzükte yer alması ve kongre kararı olmadan kişilerin bunlarda kendince değişiklik yap(a)maması Birliğin ciddiyeti açısından önemlidir.

Murat Papşu

Haziran 2007, İstanbul

Etiketler:
dünya abaza birliği ve yine isim sorunumuz