Başlayan Kırım savaşı BatıKafkasya'da da ortamı gerginleştirdi. Kafkasyalılar da faaliyetlerini artırdılar. Çarlık hükümeti Muhammed Emin'in artan nüfuzundan özellikle rahatsızdı. Ana deniz karargahı komutanı Gen. Menşikov, imparator Nikola'ya takdiminde Şamil'e karşı olağanüstü tedbirlerin alınması gerektiğini yazıyordu. Muhammed Emin'e darbe indirmek için Kafkasya'ya 13. Piyade tümeninin sevkedilmesine karar verildi. Tümenin temel görevi, imparatorun talimatlarına göre, Osmanlılara karşı faaliyet gösteren birliklerin cephe gerisi güvenliğini sağlamaktı. Aktif askeri faaliyetlerin Kuban, Novorossisk ve Anapa arasında yaşayan Şapsığlara ve Natuhaylara karşı açılması düşünülüyordu. Birliklerin Anapa ve Novorossisk'e çıkarılması için çıkarma planı hazırlandı. Ana kuvvetler Anapa, Varenikavskaya stanitsası ve Adagun nehri akışı arasında toplanacaktı. Haziran 1853'de Muhammed Emin Karaçay üzerine sefere hazırlandı. Naibin ordusu yaklaşık 10 bin kişiydi ve Abzehlerden, Ubıhlardan, Temirgoyllardan, Besleneylerden ve Bjeduğlardan oluşuyordu. Sadece Mahoşlarve Yecerkuaylar buna katılmayı reddetiler. Seferin amacı, Karaçay'a hakim olduktan sonra orada, Kabarda ve Osetya'dan geçerek Şamil ile birleşmek için üs kurmaktı. Silahlanmış Karaçayların yolu kestiklerini ve Ruslardan yardım istediklerini öğrenince Muhammed Emin istikametini değiştirdi ve müfrezesini Voznesenskaya stanitsası ve Beloreçenskaya istihkamı tarafına götürdü. Fakat Rus birliklerinin darbeleri altında geri çekilmek zorunda kaldı. Aynı sırada, 8 bin kişiden oluşan diğer bir güç 26 temmuz'da Hostagayevskoya istihkamına saldırdı. Çerkeslerin başında İsmail Navruz, Şupako, Aslanbiy, Huşt Hazeş bulunuyordu. Çerkeslerin cesur atakları başarıya ulaşamadı. İstihkamı ele geçiremediler. 1853 sonbaharında sahildeki Çerkeslere karşı sıcak savaş başlatıldı. Ekimin ikinci yarısında Natuhayların topraklarına bir askeri sefer planlandı. Çarlığın planlarını bilen Muhammed Emin Kumuk Hanıko'yu delege olarak Şapsığlara ve Natuhaylara gönderdi. Hanıko halk meclisinde konuşup Çarlık birliklerine karşı aktif mücadele çağrısı yaptı. Eşzamanlı olarak Abzehlere karşı da taarruz harekatı başlatıldı. Bu seferin başında Gen. Yevdokimov bulunuyordu. 2 Ekim 1853'de aşağı Gabukuay köyü yakınlarında muharebe oldu. Çarlık birlikleri ölü ve yaralı olarak 60'dan fazla adam kaybettiler. Abzehler, Hahpakohabl köyünün savunmasında da sert direniş gösterdiler. Bu sefer sırasında Yevdokimov'un müfrezesi kişi kaybetti. Rusya'ya karşı başlayan savaşta, batılı büyük devletlerin Kafkasyalıların yardımına bağlanan umutları Şamil'in ve Muhammed Emin'in kendi planlarına göre hareket etmeleriyle boşa çıktı. İstanbul'daki İngiltere elçisi Lord Stradford de Redcliffe, 2 eylül 1853'te Gen. Williams'a şöyle yazıyordu; "Bana öyle geliyor ki Şamil bir fanatik ve barbar. Onunla saygıya değer herhangi bir ilişki kurmamız zor olacak. Çerkesya'daki naibi de öyle." Osmanlıların ve İngilizlerin, Abzehleri Osmanlı ordusuna hizmete göndermesi talebine Muhammed Emin, Abzehlerin Bebreçensk istihkamına ve Laba hattı'na karşı çarpışmasının daha önemli olduğunu söyleyerek red cevabını verdi. Muhammed Emin'in Kırım savaşı dönemindeki pozisyonu karmaşıktır. Şamil'in naibinin Bab-ı Âli'nin yardımına umut bağlaması, Bab-ı Âli'nin bağımsızlık mücadelesinde Çerkeslere defalarca yardım teminatı vermesine dayanıyordu. Batı Kafkasya'da cereyan eden olaylar. Muhammed Emin'i yavaş yavaş Osmanlı İmparatorluğu tarafından verilen vaadlerin sahte olduğuna inandırdı. Oşhanuko vadisinde yapılan Şapsığ ve Natuhayların halk meclisi toplantısında, Rus birliklerine karşı Türklerin teklif ettiği plana göre ortak hareket meselesi görüşüldü. Bu toplantıya katılmayı reddeden Muhammed Emin şunu bildirdi; "Türk sultanı Abzehlerin savaşa onun için katılmasını arzu ediyorsa, Abzehlere dolgun bir maaş ve erzak göndersin" Şamil'in naibi Kuban'da Türklerin büyük bir askeri gücünü görünceye kadar Türklerle ortak hareket etmeyi reddediyordu. Muhammet Emin'in yanında tercüman olarak, bir süre sonra Osmanlı'nın gizli ajanı olduğu ortaya çıkan İsmail bey bulunuyordu. Mustafa Paşa'ya yazdığı mektuplardan birinde İsmail bey naibi Osmanlı tarafına çekmenin mümkün olmadığını bildiriyordu. Muhammed Emin'in Osmanlıya eğilimli olmadığı tahmin edilebilecek birşeydi. Naibin bakışları sürekli irtibat halinde oludğu Şamil'e çevrilmişti. Muhammed Emin, Şamil'le birleşmek için Kafkasya hattı'nın merkezini yarıp geçme denemelerinde bulunuyor, fakat her seferinde Çarlık birlikleri yolunu kesiyordu. Zorlu askeri-politik duruma rağmen Şamil, Çerkesya'daki naibi ile sürekli irtibat halindeydi. İmamın gayretleri, daha önce olduğu gibi, Gürcistan askeri yoluna darbe indirmek için asıl kuvvetlerini Çerkeslerin milis güçleriyle birleştirmeye yönelikti. 22 şubat 1855 tarihli talimatında çar I. Nikola, Şamil'in stratejik önemi olan bu yola saldırılarına dikkat çekiyordu. Şubat 1855'de Muhammed Emin'e Şamil'den mektup getiren iki ulak geldi. Naibine gönderdiği mektubunda imam güçlerinin birleşeceği yer olarak düşünülen Karaçay'a taarruz için Kuban Çerkeslerinden milis gücü toplamasını istiyordu. Bu olaylar Şamil'in ve Çerkesya'daki naibinin İngiltere'nin, Fransa'nın ve Osmanlı İmparatorluğu'nun planlarından bağımsız hareket ettiğine delalet ediyor. 1855 baharında Muhammed Emin Askeri güçlerin oluşturulmasıyla meşgul oldu, Çerkes topluluklarının thamateleriyle toplantılar yaptı. Naibin tasarrufunda büyük miktarda barut ve kurşun stoğu bulunuyordu. Muhammed Emin'in Çerkesya'daki faaliyetleri çok yönlüydü. Politikasının özü Çerkeslerin birleşmesiydi. Bu konudaki başarısı oldukça önemliydi. Şamil'in naibinin birleştirici politikası Kafkasya'daki yüksek askeri komutanlığının dikkatini çekti. Savaş bakanına gönderilen raporunda şöyle deniyor: "Çerkeslerde şimdi olduğu gibi bir birlik daha önce olmamışlardı, Şamil ve Muhammed Emin gibi dışarıdaki olayları takip eden ve belli bir amaç için büyük güçler toplayabilen önderleri yoktu." Naip tarafından kurulan askeri birliklerde sadece Abzehler değil, Şapsığlar, Natuhaylar ve hatta Ubıhlar da yer alıyordu. Muhammed Emin sık sık halk meclislerini topluyor ve bunlarda önemli meseleler görüşülüyordu. Bunlara Abzehlerden, Bjeduğlardan, Besleneylerden, Kabardeylerden, Temirgoylardan thamateler katılıyordu. Naip, Çerkes topluluklarındaki kavimler arası anlaşmazlıkları gidermeye çalışıyordu. Bunun için bütün Çerkes boylarının özgür köylülerinin bir araya gelmesini sağlamaya gayret ediyordu. Çerkes köylülerinin, antifeodal çabaların doğurduğu sınıf dayanışması, Çarlığın yayılmacılığıyla mücadelede batı Çerkeslerin birleşmesine yardımcı oluyordu. Muhammed Emin'in sosyal politikası, nüfusu Kalabalık Çerkes köylülerinin desteğini kazanmaya yönelikti. Onun bu politikasının etkisiyle birçok prens imtiyazlarından vazgeçtiler ve eşitlik yemini ettiler. 1853'de Bjeduğlar yeniden naibin tarafına geçmek istediklerini bildirdiler. Aynı yılın nisan ayında Muhammed Emin, Çerçeney prensi Pşımal Kunçuk'tan yemin aldı. Bu olay Karadeniz kordon hattı komutanını çok telaşlandırdı ve diğer köylerin de naibin tarafına geçmesinden korkarak, hattın birinci kısmında bulunan birliklerin takviye edilmesi talimatını verdi. Ancak bu tedbirler diğer Çerçeney köylerinin de naibe katılmasını engelleyemedi. Çerçeneyler örneğini bazı Hamışey köyleri de izledi. Gen. Kuharenko tarafıdan hazırlanan bültende Muhammed Emin'in tarafına geçen 2 Bjeduğ köyü gösteriliyor. Naibin kendi nüfuzu için verdiği mücadeleyi gösteren bu olay yeterince açık şekilde 1853-1855 yıllarında Batı Kafkasya'daki özgün politik ortamı açıklıyor. Daha önce Çarlık hükümetine boyun eğdiğini bildiren birçok Çerkes boyu bundan vazgeçmiş ve bağımsızlık mücadelesine devam etmeye hazır olduğunu ifade ediyordu. Karadeniz kordon hattı komutanı raporunda " Rusya'ya sadakat yemini eden Kuban Çerkeslerinin güvenilmez olduğunu belirtiyor. Birçok "barışçı" Çerkes Rus yerleşimlerinin içlerine yerleşmeyi kabul etmiyordu. Dağlara çekilmekten ve mücadeleye orada devam etmekten başka yapacak bir şeyleri kalmıyordu. Çarlık hükümeti de Çerkeslerin dağlara yerleşmesini teşvik ediyordu, çünkü boşalan topraklarda hemen Rus yerleşimleri kuruluyordu. 1855 yazında Muhammed Emin'in çağrısıyla batı Çerkesleri Laba hattına karşı savaş faaliyetlerini artırdılar. Asıl amaç Ruslar tarafından 1851'de kurulan Beloreçensk istihkamını yok etmekti. 15 ekim 1855'de Muhammed Emin bütün Kuban Çerkeslerine genel toplanma çağrısında bulundu. Naibin planına göre Maykop boğazında 10 binden fazla atlı ve yaya Çerkes toplandı. Bütün Abzeh toplulukları, Kabardeyler, Temirgoylar, Mahoşlar savaşçılarını gönderdiler. Muhammed Emin halka hitabında sömürge yerleşimcileri ile mücadeleyi artırma ve onları Beloreçensk istihkamını kaldırmaya zorlama çağrısında bulundu. Kasım 1855'de Çerkesler Muhammed Emin'in önderliğinde birkaç harekat yaptılar. Naibin askeri taktiğini iyi bilen Amiral Serebriakov şöyle yazıyordu: "Muhammed Emin ilk önce top ve cephane için istihkamlarımızdan birini ele geçiriyor. Elinde güvendiği mühimmatı olunca da diğer istihkamları yıkmaya çalışıyordu. İstihkamlara saldırıda Muhammed Emin sürekli kuşatma yöntemine başvuruyordu. 1856 yılında batı Çerkeslerinin kurtuluş hareketi tırmanışa geçti. Daha önceki dönemlerden farklı olarak Çerkeslerin mücadelesi organize karakter kazandı. Askeri seferler titizlikle hazırlanıyor, birliklerin başında tecrübeli thamateler bulunuyordu. 1857'ye doğru kurtuluş hareketinin bölgesel çerçevesi önemli ölçüde genişlemişti. Naibin bayrakları altında sadece Abzehler, Şapsığlar ve Natuhaylar değil, Yecerkuaylar, Temirgoylar, Bjeduğlar ve Kabardeyler de çarpışıyordu. Müridizm fikri, bütün Çerkesler tarafından benimsenmemiş olsa da büyük ölçüde yayılmıştı. Çerkesleri müridizme, yabancı boyunduruğuna karşı mücadele fikri cezbediyordu ve bu birleştirici bir rol oynuyordu. Fakat Çerkesler için bu dini öğreti, kafirlere karşı "kutsal savaş" bayrağı olmadı. Şamil'in naibi için müridizm, batı Çerkeslerini Müslüman bir devlet çerçevesinde birleştirmenin bir aracıydı. Sona yaklaşırken... Nisan 1857'de İstanbul'a giderken Muhammed Emin, Çerkes thamatelerine Çarlık sömürgecilerine karşı faaliyetlerini artırma talimatı verdi. Aynı yılın mayıs ayında thamateler önemli ölçüde askeri güç toplamayı başardılar. Bunlardan Abzehler, Yecerkuaylar ve Mahoşlar Maykop boğazında, aşağı Abzehler ve Bjeduğlar Hanskaya'da, Orta Abzehler ise Kurcıps'da konuşlanmıştı. Her üç müfreze gözetleme karakolları çıkarıp koordineli şekilde hareket edecekti. Mayıs ayında Çerkesler Rus müfrezesiyle muharebeye girdiler. İki tarafın da kayıpları büyüktü. Çerkes müfrezesi Kurcıps'da toplandı ve Muhammed Emin'in yeğenini önder olarak seçtiler. Tenginskya stanitsasından çıkan Rus koluna saldırmaya karar verdiler. Fakat kola tavkiye için başka bir kamptan iki taburun hareket ettiğini farkedince onlara hücüm etmeye karar verdiler. Muharebe başladı ve sonucunda taburlara büyük kayıp verdirildi. Çerkeslerin kaybı 10 ölüydü. Barut ikmali için Abzehler Muhammed Umaroko ve Kuşmez'i Ubıhlara gönderdiler. Bu kişiler 2 Haziran'da döndüler ve barutu Kurcıps'daki mahkemeye teslim ettiler. Toplar için mermi ve bombalar da getirildi. Çerkesler, Maykop boğazında yapımına başlanan kale yüzünden telaşa kapıldılar ve Muhammed Emin'den bir an önce dönmesini istediler. Özel görevle naibin yanına Kabardey Ahmet Abuko gönderildi. 1857'den itibaren Abzehler içinde yavaş yavaş Muhammed Emin'ne muhalif bir thamateler grubu oluşmaya başladı. Bunlar, Şamil'in naibine itaat etmeme çağrısı yapıyor ve barış anlaşması için Rus hükümetiyle görüşme yapılmasını savunuyordu. Topraklarında askeri istihkamlar kurulmaması şartıyla Abzehler uzun zamandır Ruslarla görüşmeye hazır olduklarını bildiriyorlardı. Ancak Çarlık hükümeti onlara aldırış etmiyordu. Birlikler saldırıyor, Çerkes topraklarını işgal ederek yeni istihkamlar kuruyorlardı. Bjeduğlarda zor durumda bulunuyorlardı. 1859 kışında topraklarına albay Babiç komutasında bir tenkil müfrezesi gönderildi. 8 köyden 6'sı yakılıp yıkıldı. Bu zor tarihi koşullarda halk tercihini yapmak zorundaydı, aksi taktirde bundan sonraki direniş Bjeduğların tamamen yok edilmesi sonucunu doğurabilirdi, Onlara kabul etmek zorunda kaldıkları şartlar sunuldu. Bütün halk, büyük köyler halinde gösterilecek yerlere yerleşecekti. Ağustos 1859'da Çarlık birliklerinin darbeleriyle Şamil'in imamlığı sona erdi. İmamın kendisi tutsak alındı. Petersburg'a götürüldü. Doğu Kafkasyalıların yıllar süren mücadelesi son bulmuştu. Çeçenistan ve Dağıstan'nı boyun eğmesi Çarlık hükümetine, Batı Kafkasya'ya büyük askeri güçler sevketme imkanı verdi. Şamil'in esir alındığı haberi Muhammed Emin'in konumunu da etkiledi. Muhammed Emin yavaş yavaş Rusya ile mücadelenin anlamını kaybettiğini düşünmeye başladı. 20 kasım 1859'da, Gen. Filipson'la yaptığı görüşmelerden sonra mücadeleye son verdiğini açıkladı. Muhammed Emin Çar tarafından yıllık bin ruble tutarında ömür boyu emeklilik maaşıyla taltif edildi. Bu şekilde, Muhammed Emin'in devlet teşkilatı 1859'a kadar varlığını sürdürdü. Naip, sağlam bir devlet sistemi kurmayı başaramadı. Bütün Çerkes toprakları süreklilik temelinde buna dahil olmadı. Batı Çerkesleri'nin siyasi birliğine, Çarlık tarafından sürekli körüklenen kavimlerarası çekişmeler ve Çerkes toplumu içindeki sosyal mücadele engel oldu. Muhammed Emin'in kurmaya çalıştığı İslami devlet modeli askeri ve teokratik idi. Çerkesya'da İslam'ın pozisyonu devlet siteminde birleştirici öğe rolü oynayacak kadar güçlü değildi. Buna ilaveten Çerkeslerin özgürlük ve bağımsızlık ruhu, teokratik devletin sert sınırlarıyla çelişiyordu. Naibin başarısızlığının nedenlerini tahlil eden Ş.H.Mufti'nin fikrine katılmamak mümkün değil. Ş.H.Mufti şöyle yazıyor: "Bu şekilde o, en yüksek ideali kişisel özgürlük ve hiçbir şeyle ket vurulmamış özgür bir yaşam olan halkın sert direnişine tosladı." Muhammed Emin'in pozisyonunun sağlamlaşmasına Çarlığın onun Çerkesler üzerindeki nüfuzunu zayıflatmaya yönelik politikası da engel oldu. Özel görevlendirmeyle Çerkesler arasında Kafkasya dağlı-atlı taburu komutanı Yarbay Sultan Adil Girey faaliyet gösteriyordu. Çerkesleri naibe karşı kışkırtıyor, onları onun emirlerine itaat etmemeye teşvik ediyordu. Onun, Muhammed Emin'in nüfuzunu zayıflatmaya yönelik faaliyetlerin Don Kazak ordusu atamanı Hamutov'un savaş bakanına 15 eylül 1855 tarihli raporu delalet ediyor. General üst komutanlığa Adil Girey'in görevinin tam olarak üstesinden geldiğini rapor ediyordu. Çerkeslerin kurtuluş hareketinde önemli rol oynayan başka bir şahıs; Zanıko Sefer Bey, Muhammed Emin'in rakibi oldu. Şamil'in naibi ve Çerkes prensi aynı hedefte birleşiyordu ;bağımsız Çerkesya. Fakat farklı yollardan gidiyorlardı. Muhammed Emin ile Sefer bey arasındaki ayrılık, Çerkeslerin siyasi birliğinin biçimi konusundaydı. Çerkeslerin iki lideri arasındaki mücadelenin temelinde sadece politika değil, başka nedenler de yatıyordu. Sefer Bey için Muhammed Emin, Çerkeslere yabancı bir ideoloji getiren bir yabancıydı. Gerçekten de halkla manevi bütünlüğü olmayan naip, Çerkeslerin ulusal çıkarlarının tam olarak ifadecisi olamadı. Rusçadan çeviren ; Murat Papşu - 1997 Redaksiyon ; Cem Kumuk

Etiketler:
muhammed emin ve batı kafkasya kurtuluş mücadelesi 2