Karacay-Cerkesk'in baskentine 50 km uzakliktaki bir depedeki tas, yillarin politik dusmanligina tahammul ediyor. Komunist donemde,yerel koylulerden Mikhail Khutov tarafindan traktoru ile suruklenip buraya getirtigi tasin uzerine yerlestirdigi levhada soyle deniyor; "Rus-Kafkas Savaslarinda Olenlerin tumunun anisina". Khutov egreti anitini bir tepenin ustune yerlestirdikten sonra, bu tas gayri resmi bir turbe haline geldi ve ona hapis cezasi ve surgun ile gozdagi veren gizli polis ajanlarinin sayisiz ziyaretine maruz kaldi. Bir cok vesile ile anit ve uzerindeki levha kaldirildi, sokuldu ve yok edildi ve her seferinde Khutov ve arkadaslari onu yerine geri yerlestirdi. Sovyetler Birligi'nin cokusunden sonra,bu ilkel turbe resmi makamlarin onayini aldi ve memer bir ornegi ile degistirildi,ancak Khutov'un plakasindaki "Kafkas-Rus Savasi" tabiri kulaga daha yansiz/tarafsiz gelen "Kafkas Savasi" olarak degistirildi. Tepe citle cevrildi ve oldukca duzenli tutuldu. Cerkeslerin-kendi deyimleriyle Adighe'lerin- atalarini ve katlandiklari sikintilari hatirladiklari bir yer haline geldi.Yerel koylerde anitla ilgilenmek icin gonullu oldular ve IWPR turbenin cevresini agaclar ile susleyen yasli bir adam ile karsilasti. "Burada ikinci bir Cecenya olmadigi surece hersey iyi gidecek" olarak goruslerini ozetledi. Gecen hafta Kafkas Savasi biteli 140 sene oldu ancak, Cecenya'da devam eden anlasmazlik ve Rus hukumetinin Kuzey Kafkasya'daki merkezilestirme politikalari bu anmayi tarihsel bir yildonumu olmanin otesne tasidi. 19'uncu yuzyilda,Carist Rusya ve Kuzey Kafkasya daglilari arasindaki savasin iki ana sahnesi vardi; Doguda Cecenya ve Dagistan ve Cerkesya olarak bilenen batidaki topraklar. Efsanevi Dagistanli lider Imam samilin 1859'da teslim olmasi Cecenya'da savasin bitecegine isaret etti ama Cerkesler bir 5 sene daha savasacaklardi. 1864'de Zafer sonunda aciklandi ve Mayisin 21'inde Ruslar karadeniz kiyisindaki Krasnaya Polyana'da bir zafer toreni yapti. 140'inci yildonum,yogun olarak yasadigi uc bolge olan; Kaberdey-Balkar,Karacay-Cerkesk ve Adighey'de Cerkeslerin haklari ile ilgili tartismalari canlandirdi. Cerkesler toplu surgune maruz kaldiklari Kafkas savaslarinda acili istiraplar cekmislerdi.Degisik tahminlere gore,6 milyondan fazla Cerkes dunyanin degisik yerlerine dagitildi. 700.000 kisi Kafkasyada kalabildi ve pek cogu Turkiye'de yasadi. Kendi imkanlariyla bir dergi ve gazete yayinlayan Cerkesk kokenli tarih profesoru Khizir Khapsirokov'un insanlarinin cektigi izdiraptan suphesi yok. Cerkeslerin jenositine dair yeterli ve genis katitlar oldugunu soyleyen profesore gore,burada yasayan 4 milyon Adighe'den 400.000'inin kalmasi bile yeterli bir kanit. Gorunuse gore,bu jenositin resmi olarak taninmasi ve Rusya disindaki Cerkeslerin tarihsel anavatanlarina donmelerine ilham verecek kadar yeterli degil. Genel goruse gore, tarihsel sikintilari gunumuz politik programina cevirmek tehlikeli olurdu. Rus parlemantosunda milletvekili de olan Dunya Cerkes Birligi baskani Zaurbi Nakhushec soyle diyor: "Adigeler tarihten dersler cikarmaya zorunludurlar. Rusya disinda kalma disinda baska bir gelecekleri yoktur.Bunun disinda baska bir secenek yok." Kurulali 10 yildan fazla olan DCB resmi statusunu kaybetti ve simdi tumuyle kulture odaklaniyor.Adigey Slav Birligi'nden Nina Konovalova hemfikir.IWPR'ye soyle dedi: " Ozellikle Kafkas Savaslari hakkinda cok fazla tarihsel bilgi genc insanlarin (Kafkasya'da) Ruslara nefret duymalarina sebep olabilirdi." Buna karsin,bazilari politik haklari kaybetlerine neden olabilen tuyler urpertici bir ayrimin Moskova tarafindan Cerkeslere uygulandigi uyarisinda bulunuyor. Bir Cerkes Haklari grubu olan Adige Khase'nin eski baskani, Valery Khatazhukov Nalcik'de bir İnsan Haklari Merkezi calistiriyor. IWPR'e soyle dedi:"Kafkas-Rus Savasindan bu yana aslinda birsey degismedi.Rusya hala Kafkasya'ya bir koloni gibi muamele ediyor.Cecenyadan bahsetmiyorum ama bizde ayni probleme sahibiz,sadece gizli türü.Sadece bir kac yil once,cumhuriyetlerimiz kendi kendini yoneten etnik bagimsizliklara sahipti ancak artik degil. Yerel kukla yoneticiler kendi guclerini gonullu olarak Moskova'ya devrettiler." Adigey'den politik analist,Almir Abregov soyle diyor:" 90'larin basinda Adige etnisitesini koruma amacli yururluge gecirdigimiz cogu yasa Moskova'dan yapilan gizli baskilar sayesinde yururlukten kaldirildi. Abregov'un dedigine gore, koylerin isimleri 19.yy da Cerkeslerle savasan Rus generallerin isimleriyle degistildi ve nefret duyulan Rus generali Admiral Lazarev'in aniti hala yerinde duruyor.Abregov soyle devam etti:"Yerliler onu yiktiklari zaman ise otoriteler tekrar yerine dikiyor. Adigheler icin bu, Jerusalem'in merkezinde Hitler heykeli olmasi ile ayni seydir ve biz bununla yasamaya zorlaniyoruz." Diasporanin geri donus konusu suan ,bir kac yil oncesinden daha duyarli.Bazi geri donenler ise problemleri oldugunu soyluyorlar. Adini vermek istemeyen,Kuzey Kafkasya'da yasayan Amerikali Cerkes IWPR'e soyle dedi: "Kendimizi tamamiyle istihbarat orgutleri tarafindan izleniyormusuz gibi hissediyoruz.Birgun herhangi bir cilgin bahane ile bizi sinirdisi etmeyeceklerinden nasil emin olabiliriz?Burada zaten kaybedecegimiz seyler var;islerimiz ve evlerimiz.Butun planlarimizi anavatanimiza bagladik.Yani,dikkatli olmaya calismali ve yere uzanmaliyiz." Onun dikkatli olmasi icin iyi bir sebebi vardi.Turkiye'den bir donuscu olan Bolat Haci Bayram,sona eren pasaport yenilemeleri icin Nalchik'den sinir disi edildi.Sadece pijama ve terlikleriyle, elleri kelepceli olarak disari atildi.Yanina para ve evraklarini almasina dahi izin vermediler.Haci Bayram suan davasini Strasburg'daki Avrupa Insan Haklari Mahkemesi'ne tasimis durumda. "Cerkesk Dun,Bugun ve Yarin" adli yerel gazetenin sef editoru olan Ludmila Makhyagova,Cerkeskte dogan bir Rus ve bir Cerkes ile evli.O okul kitaplarinda Rus-Kafkas Savasinin butun bolumu ile yeraldigi zamani hatirliyor. "Bu hatiralari karanliga atmanin manasi yok,onlari silemezsiniz.Ama bu gun Cecenya ile paralellik cizilmesine karsiyim.Su gercek ki;yerel etnik komunitelerin bagimsiz bir gelecegi yok.Bizim icin Karacay-Cerkesk'de, tek secenek Rusyanin Stavropol eyaletine katilmak." Adighey ve Karacay-Cerkesk bir zamanlar,Krasnodar ve Stavropol'un birer parcasiydilar ve suan periyodik olarak otonomilerinin kaldirilacagi ve eski statulerine donecekleri konusuluyor. Mayis 21'de,Stavropol yerel calismalar muzesi Rus-Kafkas savasinin bitmesiyle ilgili,Imam Shamil'in esyalarini iceren bir sergi acti.Koyu kirmizi bir bayrak ve uzerinde arab harfleriyle el yazisi bir notu olan orgu bir parca ve daha bir cogu sergilendi. Yaninda ise,suan suren Cecen savasi ve ayni not yazilmis yesil bir bandana ile sapka ve cephanesiyle gorunen Shamil Basayev'in goruntusu vardi.Serginin acilisinda bir TV haberinde, tur klavuzu bir saka yapti: "Bu sapkanin yuzde yuz Samil'e ait olduguna emin olmaya calisacagiz." Tarihsel paralellikler hala cok taze olarak akillarda.Herkes onun Imam Samil'i degil Samil Basayev'i kastettigini anladi. Fatima Tlisova-bagimsiz gazeteci Cherkessk

Etiketler:
kafkas savaslarinda olenlerin tumunun anisina