*Kim kimle kaşen olabilir?*

Aynı sülaleden olan kişiler kaşen olamazlar. Akrabalık derecesi ne kadar
uzak olursa olsun yasaktır. Aynı köyden kişilerin kaşen olmaları hoş
karşılanmaz. Bu kural günümüzde biraz yumuşamıştır. Artık aynı sülaleden
olmamak kaydıyla kaşenliğe fazla tepki duyulmamaktadır. Muhabbet
toplantılarında kızlar ve erkekler karşılıklı otururlar.

*Birden fazla kaşen*

Gençlerin her toplantıda farklı kaşeni olabildiği için bir Çerkez kızının ya
da erkeğinin evleninceye kadar çok fazla kaşeni olabilmektedir. Toplantıda
amaç tanışmak, eğlenmek ve kendine uygun bir eş seçmek olduğu için kaşenlik
bazen ciddi bazen de şaka halinde ortaya çıkmaktadır. Sayısı fazla olan şaka
kaşenliğinin çok fazla bir ciddiyeti yoktur.
Kız ya da erkek birbirlerinin daha önceki kaşenlerine karşı herhangi bir
olumsuz tavır takınmazlar. Eski kaşenlerle sosyal ilişkiler kesilmez. Çünkü
daha önceki kaşenlerin şaka olduğunu her iki tarafta kabullenmiştir. Kadın
ya da erkek eski kaşenleriyle bu benim eski kaşenim diye espri yapabilir.
Dolayısıyla kızın ya da erkeğin birden fazla kaşeni olması
yadırganmamaktadır.

*Evlenmeye vesile olan kaşenlik*

Pseluk ile başlayıp daha sonra da devam eden kaşenlik iki kısma
ayrılmaktadır. Bunlardan birisi şaka diğeri ise ciddi kaşenliktir.
Şaka kaşenliğine semerko denmektedir. Bu durumda kişiler ciddi olmasalar
dahi sırf o geceye ya da bir kaç geceye mahsus olarak kaşen olabilirler.
Burada amaç eğlenmek, birbirlerini tanımak bunu yaparken de hoş vakit
geçirmektir. Şaka kaşenliğinde kız ve erkek birbirlerine sanki
evleneceklermiş gibi meth edici ve övücü sözler söyler. Kaşenliğin bir de
ciddi boyutu vardır. Bu durumda birbirlerini beğenen kız ya da erkek
evlenmek için arkadaşlık kurmak isterler.
Eğer karşı taraf kabul etmişse diğer toplantılarda da görüşerek bu ilişkiyi
devam ettirirler. Fakat ciddi kaşenlikte daha ziyade pisehluk ile
başlamaktadır. Erkek bir kaç arkadaşını alarak kızın veya onun herhangi bir
akrabasının evine gider. Kızın da mutlaka yanında bir ya da bir kaç arkadaşı
bulunmak durumundadır. Burada kıza kaşenlik teklifini sunar. Bu durumda kız
ve erkek arkadaşlarının yanında teklifi değerlendirirler. Birbirlerinden
beklentilerini ve isteklerini söylerler. Kaşenliğin her iki boyutunun da
kendine has kuralları vardır. Kaşenlik eğer ciddi ise ve sonuçta evlilik
düşüncesi ile kişiler birbirlerini tanımaya çalışıyorsa bu durumda
meclislerde şaka kaşenliği gibi ulu orta gündeme getirilmez. Bu durumda bir
çok muhabbette bir araya gelebilirler, bir çok konudan konuşarak
birbirlerini daha iyi tanımaya çalışırlar. Fakat ilişkileri diğer kaşenliğe
nazaran resmiyet kazanır. Diğeri kadar serbest değildir. Her ne kadar bu
kişiler evlilik kararıyla birbirlerini tanımaya çalışsalar da mutlaka
evlenecekler diye bir şart yoktur. Eğer bir engel söz konusu ise her iki
taraf bu durumdan vazgeçebilir.

*Evlenme akdi ve Euç*

Kişiler evlenmeye karar verirlerse bu sefer bunu kendi aralarında
akitleşirler. Bu durumda da euç denilen bir hediye verilir. Euç söz
karşılığı verilen maddi bir hediyedir. Söz verdi anlamına gelir. Kaşenlik
neticesinde evlenmeyi kabul etti demektir. Bu hediyeyi erkek bayandan ister.
Bayan da kendi insiyatifinde bir hediye verir. Bu hediye bir boyun bağı,
mendil, yüzük, bilezik olabilir. Erkek de bunun karşılığında kıza bir yüzük
vermektedir.
Bu karşılıklı hediyeleşme durumu sadece kız ve erkek arasında olmaz.
Kızın ve erkeğin yanında arkadaşlarından veya akrabalarından birkaç kişi
bulunmak durumundadır. Söz verme ve hediyeleşme hadisesi onların nezaretinde
olmaktadır.
Evlenmek amacıyla kaşen olan ve bunu akit altına alan genç kız ve erkekler
bu durumda toplumdan ayrı bir yerde yalnız başlarına konuşamazlar.
Onların yanlarında mutlaka arkadaşları da olmak durumundadır. Toplumun
dışında ve toplumdan habersiz bir yerde konuşmaları yasaktır. Bu durum
evleninceye kadar böyle devam eder.

*Eş seçimindeki incelik*

Gerek evlenmeye karar veren gerekse sadece bir kaç toplantıda kaşen olan
kişiler birbirlerini aileleri ile tanıştırmazlar. Arkadaşları ve o ortamda
bulunan kişiler onların kaşen olduklarını bilir. Anne ve babalarına kaşen
olduklarını söyleyip birbirlerini tanıştırmaları ayıp olarak karşılanır.
Aileler kızın ya da erkeğin kaşenini toplumlardaki diğer kişilerden
öğrenerek haberdar olurlar. Ancak evlenme zamanında ailelere bildirilir. Bu
durumdan da sadece anneye bahsedilir. Kaşenlik adeti Çerkez toplumunda kızın
ya da erkeğin evleneceği kişi hakkındaki kararı kendilerinin vermesini
sağlar. Büyükler müdahale etmezler. Fakat evlenmek üzere kaşen tercihi yapan
kişiler daha ziyade aile yapılarına uygun toplumsal kurallara ve adetlere
riayet edecek kişileri tercih ederler. Bu nedenle birçok toplantıda kızın ya
da erkeği hal ve hareketlerini kontrol ederler. Evlilik tercihi yaparken bu
tip kişilerle yapmayı isterler. Çünkü çerkes kültüründe toplumsal normlara
uygun olarak hareket etmek gerekmektedir. Fertlerden görgü kurallarına
gelenek ve göreneklere uygun davranış göstermesi beklenmektedir.

*Kız kaçırma* Kaşenlik ile başlayan evlilik aşamasında nişanlılık ve söz
gibi durumlara pek rastlanmaz. Bunun en önemli sebebi kaçırma şeklinde
evlenmenin gelenek ve göreneklerinde yer almasıdır. Gençler evlenmeye karar
verdikten sonra maddi imkansızlıklar, kendisinden büyük başka birinin
evlenecek olması gibi sebeplerden dolayı kaçırma şeklinde evlenmeyi tercih
ederler. Fakat Çerkes kültüründeki kaçırma şekli diğer milletlerden farklı
olarak kendine özgü bir nitelik gösterir. Bu şekilde evliliğin yaklaşması
nişan ve söz gibi törenlerin yapılmasını gerekli kılmamaktadır.
Yine kişiler zaten kaşenlik dönemlerinde birbirlerini yeterince tanıdıkları
için ayrıca bu tür dönemlere gerek duymazlar. Ayrıca çerkeslerde adetler
kişilerin ilişkilerine çok fazla sınırlama getirdiği için bu döneme her iki
tarafında katlanabilmesi zor olur. Çünkü nişanda büyüklerde işin içine
girerler. Onlarla olan iletişimde konuşma ve görüşme yönünden bir takım
güçlükler olduğu için kişiler nişanlı olarak kalmayı pek tercih etmezler.
Ancak günümüzde söz ve nişanlılık dönemi Çerkesler arasında da yaygınlık
kazanmıştır.
Çerkes milletindeki genç kız ve erkekler genellikle aynı milletten olan
kişilerle evlenmeyi tercih etmektedirler.

Not. Bu yazı Jabagi Baj'ın "Çerkesya'da Sosyal Yaşayış ve Adetler" adlı
kitabı ile Zeynep Durgun'un "Çerkeslerde (Adıgeler) Kaşenlik Adeti ve Sosyal
Değişme" adlı tez çalışmasından derlenmiştir. (F.T.)
____________________________________________
http://homepage.ruhr-uni-bochum.de/Yahya.Alici/Gelenekler-kasenlik.htm

Etiketler:
kaşenlik üzerine bir yazı