YAKIN TARİHE NOT

Mehdi Nüzhet ÇETİNBAŞ

Adıge Xase'nin 1990'lı yıllardan itibaren Kuzey Kafkasya tarihinde oynadığı rol gerçekten çok önemlidir.



İleride Kafkasya tarihini yazacak olanlar, Adıge Xase'ye geniş bir bölüm ayıracaklardır. Yakın tarihte cereyan eden olayları bizzat tanıklarından dinlediğimiz şekliyle aldığımız notlarla tarihe mal etmek istiyoruz.


Geçen yazımızda Adıge Xase'nin devletleştirilme sürecini anlatırken Abhazya Savaşı'nın etrafında dönen olaylara değinmiştik.


Adıge Xase ve Kafkas Halkları Konfederasyonu, dikkat edilirse birlikte anılan iki kurumdur. Konfederasyon'un kuruluşu ve Kafkasya geneline yayılışı esnasında Adıge Xase'lerin lokomatif görevi üstlendiğini görürüz.


Abhazya savaşı esnasında geçen yazımızda eksik bıraktığımız bir hususa değinmek istiyoruz.


Abhazya savaşı sırasında Çeçenistan'ın bizzat devlet desteği vererek savaşa aktif olarak katılması, altı önemle çizilmesi gereken bir husustur. Savaşın başladığı ilk günlerde, en önemli anlarda Çeçen hükümeti, Abhazya'ya önemli silah desteği vermiştir.


Çeçen hükümeti ile koordinasyon sağlayan kişi, o zamanki konfederasyon başkan yardımcısı ve aynı zamanda Abhaz ulusal marşının yazarı Gennadi Alamia'dır.


Konfederasyonun çağrısına koşan Çeçenler, Birleşik Kafkasya Ordusu'nda, Kabardey asıllı Sultan Sasnaliyev'in komutası altında kahramanca çarpışmışlardır.


Abhazya savaşı esnasında Çeçenlerin verdiği şehit sayısı 126'dır. Bütün Adıge topluluklarından şehit olanların sayısı bunun ancak yarısı kadardır.


Abhaz zaferinden sonra verilen, "Abhazya Kahramanı" adlı en yüksek şeref madalyasına sahip altı Çeçen savaşçı vardır. Çeçenler bu savaşta en fazla madalya alan halktır.


Savaş esnasında Kabarday'den Abhaz savaşına katılan Muhammed Thağaleg yaralı olarak helikopterle Nalçik Havaalanı'na indirilmek istenir. Bugün hala Kabardino-Balkar İçişleri Bakanı olan Tümgeneral Haçim Şogenov helikopterin inişine izin vermez. Çok acil müdahale gereken yaralı Grozni'ye götürülür, burada tedavi edilir.Abhazya kahramanı madalyasına sahip Thağaleg sakat kalır. Belki Nalçik'te tedavi olma imkanı bulsaydı kurtulabilecekti.


Adıge Xase'nin ve Konfederasyon'un Abhaz savaşından sonra patlak veren Çeçen savaşı sırasında aktif olmadığı bazılarınca iddia edilir. Bu söylem ne derece doğrudur? Şimdi de bu konuyu irdelemek istiyoruz.


O dönemin Rusya Federasyonu Adalet Bakanı, Rusya Güvenlik Kurulu üyesi, Sovyetler Birliği döneminde de en büyük hukukçuları arasında adı zikredilen, Sovyetler Birliği Yüksek Meclisi'nde Anayasa Komisyonu başkanlığı yapan, SSCB'nin dağılması sürecinde önemli görevleri yüklenen Kalmuk Yura olayı çok ilginçtir.


1994 Aralık ayının başında Rusya Güvenlik Kurulu, Çeçenistan gündemli olarak toplanır. Devlet Başkanı Yeltsin Çeçenistan'a müdahale konusunda kararlıdır. Rusya Savunma Bakanı Pavel Graçev Çeçenistan'ı iki saatte alacağını söyler. Söz sırası Adalet Bakanı Kalmuk Yura'ya geldiğinde, Çeçenistan'a müdahalenin anayasaya aykırı olduğunu ifade ederek geniş bir hukuk sunumu yapar.


Kalmuk Yura görür ki, kurul müdahalede kararlıdır. Toplantıdan sonra dönemin Rusya Başbakanı Viktor Çernomirdin'i arayarak "ben Dudayev'le görüşmek üzere Grozni'ye gidiyorum" der.


Viktor Çernomirdin "git ama unutma ki, sen Rusya Federasyonu'nun Adalet Bakanısın" der.


Kalmuk Yura Moskova'dan Valera Hatujuko'yu arar, Hatujuko Kalmuk Yura'yı Minvodi Havaalanın'da karşılar. Hatujuko, Umar Murzakanov'un arabasıyla Kalmuk Yura'yı Grozni Devlet Sarayı'na götürür. Daha önce ayarlanan randevu sebebiyle Dudayev, Kalmuk Yura'yı beklemektedir.


Kalmuk Yura, Dudayev'e "Ruslar Çeçenistan'a girmek için kararlılar, senin için uzlaşmaz ve ıslah olmaz diyorlar" diyerek başlayan bir konuşmayla Güvenlik Kurulu toplantısını nakleder.


Dudayev ise Rusların yalan söylediğini, kendisine verdikleri sözlerde hiç durmadıklarını, asıl anlaşmak istemeyen uzlaşmaz tarafın Ruslar olduğunu söyler. Bu görüşme sırasında Dudayev çok duygulanmış, hatta gözleri yaşarmıştı.


Kalmuk Yura'nın bu görüşmesi Kabardino-Balkar yönetimi tarafından anında Moskova'ya bildirilir. Gerçi bu görüşmeden Başbakan Çernomirdin zaten haberdardı.


Moskova'ya dönen Kalmuk Yura "Çeçenistan'a saldıran, hukuksuz bir işgale kalkışan hükümette görev alarak tarihe kara bir leke olarak geçmek istemiyorum" diyerek istifasını sunar. Bu istifadan kısa bir süre sonra, 14 Aralık 1994 tarihinde Rus Ordusu Grozni'ye girer.


Kalmuk Yura savaşın başlamasından sonra da boş durmadı. Duma'da milletvekili olarak da vazife yapan Kalmuk Yura, her fırsatta Çeçen işgaline karşı onurlu bir tavır sergiledi. 300'ü aşkın milletvekiline imzalattığı bir deklerasyonla, Çeçen savaşının derhal durdurulmasını talep etti. Duma'dan aldığı temsil yetkisiyle Rusya Anayasa Mahkemesi'nde Çeçen işgalinin hukuksuz olduğunu savundu. Yeltsin'in avukatlarını rezil ederek zor durumda bıraktı.


Kalmuk Yura ömrü boyunca uluslar arası platformlarda Kafkasya ve Çeçenistan davasını dile getirdi. Ne hazindir ki, Kalmuk Yura 1993 yılı başında Kabardino-Balkar'da yerel parlamentoda yönetimin baskısıyla milletvekili olarak seçtirilmedi. Çegem köyünden Kabardino-Balkar parlamentosu milletvekili seçilemeyen Kalmuk Yura kısa bir süre sonra önce Rusya Adalet Bakanı, ardından da arkadaşı Sergey Şahray'ın partisinden federal listeden Duma milletvekili seçiliyordu.


Kalmuk Yura konusuna çok önem veriyoruz. İleride hem Kafkasya, hem Sovyetler Birliği, hem de Rusya Federasyonu tarihi ona özel yer ayıracaklardır.


O çatışmacı değil, uzlaşıcı özelliği, derin hukuk bilgisi ile bir bilgeydi. Rusya medeni hukukunu o hazırlamıştı. Bugün Rusya Anayasa Mahkemesi'nde halen Rus olmayan iki üye vardır. Bunları Kalmuk Yura yerleştirmiştir. (Boris Ebziyev (Karaçay), Hadis Gaciev (Lak)).


1996 yılı Mayıs ayında İstanbul'da bir konferansta birlikte sunum yaptığımız Kalmuk Yura derin bilgisinin yanında, hemşehrilerine karşı gösterdiği yakın ilgiyle de büyük sempati toplamıştı. Kendisini ziyarete gelen Çeçen mülteciler ile yakından ilgilenmesi takdire şayan davranış olarak hatırımda kalanlar arasında yer aldı.


Ömrünün son dönemlerinde çok yorgun ve kırgındı. Kalbi kendisini çok zorluyordu. Oysa 65 yaş Kafkas insanı için genç sayılabilecek bir yaştı. Son günlerinde hep ölümden bahseder olmuştu. Hanımına yaptığı bir vasiyette "aman beni Moskova'da komünistlerin yaptığı gibi takım elbise ile gömmeyin. Beni vatan topraklarında Müslüman mezarlığında kefenimle gömün" demişti.


17 Ocak 1997 tarihinde yapılan cenaze merasimine Boris Yeltsin temsilci göndermiş, Kafkasya'nın bütün cumhuriyetlerinden resmi temsilcilerin katıldığı tören, Karaçay-Çerkes'in başkenti Çerkesk'te yapılmış, doğduğu yer olan Habez'e bağlı Abazakt köyünde defnedilmiştir.


Yine ilginç olan, yıllarca Kabardey Halk Kongresi başkanlığı yapan, hatta Kabadey-Balkar'ı iç savaşın eşiğinden döndüren Kalmuk Yura'nın cenazesine Kabardino-Balkar'dan hiçbir resmi görevli katılmamıştı.


Kalmuk Yura! Kafkasya'nın yiğit evladı.. Köyünde kendisi için yaptırılan anıt mezarda yatıyor. Çeçenlerin tabiriyle "Dağlıların şerefli evladı" Kafkasya için yaptığı hizmetleri anlayacak ve anlatacak insanların yetişmesini bekliyor. Kendisini rahmetle anıyoruz..

(devam edecek....)

Ajans Kafkas | 23.07.2004 |

Etiketler:
yakın tarihe not