Mehdi Nüzhet Çetinbaş

1990'lı yılların başında Kuzey Kafkasya'daki toplumsal hareketlerin en dinamik yüzü olarak ortaya çıkan Adıge Xase'nin bugün itibariyle içine düşürüldüğü durum gerçekten de elem vericidir.

Sivil toplum hareketleri, bütün dünyada yükselen değer olarak ön plana çıkarken, Kuzey Kafkasya'da oluşan sivil toplum hareketlerinin nasıl pasifize edildiğini tarihe tanıklık etmek için elimizden geldiği ve dilimizin döndüğü oranda açıklamaya çalışıyoruz. Görüşlerimize katılmayanlar elbette olabilir. Katılmayanlar da bizim gibi olay, yer, zaman, şahıs ve tanık göstermek suretiyle fikirlerini ortaya atarak tartışma açabilirler.

Bu yazıları kaleme alırken, kendi kişisel yorumlarımızı en aza indirerek, tanıkları konuşturuyoruz. Aslında ispatlanacak şeylere de ihtiyaç yok. Yazdığımız olaylar o kadar yakın tarih ki, tanıkları halen aramızda.

Adıge Xase tarihinde önemli rollerden birini oynayan Kalmuk Yura'ya geçen yazımızda genişçe yer vermiştik. Şimdi Adıge Xase'nin icraatlarını anlatmaya kaldığımız yerden devam ediyoruz.

Yıl 1994, aralık ayının ilk haftası, yer Nalçik Nart Oteli. Adıge Xase ve Kafkas Halkları Konfederasyonu birlikte bir toplantı düzenliyorlar. Gündem, Çeçenistan. Bu toplantıya Abhazya dahil bütün Kuzey Kafkasya Cumhuriyetlerinden güçlü delegasyonlar katılıyorlar. Toplantıya katılan isimler ülkelerinde tanınmış simalar.Abhazya'dan Gennadi Alamia, Konstantin Özkan, Şapsığ'dan Ruslan Gvaşev, Dağıstan'dan Ali Aliyev, Adigey'den Almir Abrekov, Çeçenistan'dan Yusuf Soslanbek, Karaçay Çerkes'ten Avey Borsov, Kabardeyden, Şenibe Yura, Nalo Zavur, Jantemir Kubaçikov, Hatujuko Valera

Bu toplantı gerçekten hararetli tartışmalara sahne oluyor. Konfederasyon başkanı Şenibe Musa (Yura) istifa etmek durumunda kalıyordu. Şenibe, Abhazya savaşıyla tarihe altın harflerle ismini yazdırarak misyonunu tamamlıyordu.

Nart Otelinde yapılan toplantıda alınan karar gereği, oluşturulacak bir heyetin Moskova'ya gidip görüşmelerde bulunması kararı alınıyordu. Gidecek heyet, Kafkas kökenli milletvekilleri ile görüşmeler yapacak, ayrıca da Duma'da girişimlerde bulunacaktı.

Savaşı önlemek amacıyla oluşturulan bu heyet, daha yola çıkmadan Rusların Çeçenistan'a saldırısıyla savaş başlamıştı. Heyetin görevi artık savaşı durdurmaktı.

Moskova'ya giden heyetin başkanı, Kabardey Halk Kongresi başkan yardımcısı Jantemir Gubaçikov'du. Heyette Şapsığ Xase başkanı Ruslan Gvaşev, Dağıstan'dan Avar asıllı "Birleşik Kafkasya" adlı kitabın yazarı Denga Halidov bulunuyordu.

Kuzey Kafkasya heyeti Moskova'ya varır varmaz temaslara başlıyor, aynı tarihlerde Moskova'da bulunan ve Rus ordusuna Çeçenistan'a girerek Anayasal düzeni sağlaması için, davetiye çıkaran Adıgey Cumhurbaşkanı Carım Aslan, Karaçay Çerkes Cumhurbaşkanı Vladimir Hubiyev'i senatoda sıkıştırıyordu. Kafkasya'da İnguşetya Cumhurbaşkanı Ruslan Auşev ve Dağıstan Cumhurbaşkanı Magomedali Magamedov hariç Çeçenistan'a müdahale çağrısına bütün Kafkas Cumhuriyetlerinin liderleri imza atmışlardı.

Üstelik bu deklarasyonu imzalamadan önce dönemin Rusya Adalet bakanı Kalmuk Yura "Siz bu deklarasyonu imzalamazsanız, Rusya Çeçenistan'a giremez. Ne olur bu deklarasyonu imzalamayın" diye yalvarmasına rağmen deklarasyon imzalanıyordu.

Heyetin ziyareti sırasında baskı altında kalan Carım Aslan "Deklarasyon imzası sırasında ben hastaydım Hastanede yatıyordum. Yerime vekaleten imza atmışlar" diyor, Hubiyev ise imzalamaya mecbur kaldım diyerek kendini savunuyordu.

Ne hazindir ki, kendilerini heyete karşı savunan bu liderler, Çeçen savaşının en şiddetli bir anında Cahar Dudayev, Aslan Mashadov, Şamil Basayev ve Salman Raduyev'in terörist olduğunu, derhal yakalanmaları gerektiğini ifade eden bir deklarasyon yayınlıyorlardı.

Moskova'ya giden heyet,Duma koridorlarında kulis faaliyetleri yürütür. Heyet koridorda Rusya'da faşist eğilimli bir partinin lideri olan Vladimir Jrinovski ile karşılaşır. O Vladimir Jirinovski ki, Çeçen savaşından bir sene önce Çeçenistan'a gelerek milli günlerine katılmış, Dudayev'e iltifatlar yağdırmış, yemiş, içmiş, gezmiş ve Kafkas misafirperverliğinin en doruk noktasında ağırlanmış, dönerken de Dudayev tarafından kendisine bir tabanca hediye edilmişti.

Savaş başladığı sırada ise Moskova'da yaptığı toplantılarda provakatör davranışlarda bulunuyor, bir basın toplantısında da "Bize Kafkasya'da yaşayan insanlar lazım değil, bize gerekli olan Kafkasya'nın toprağıdır" diyordu. Aslında Jrinovski bu söylemiyle Rus "Megalo İdea"sını dile getiriyordu.

İşte Kafkas heyeti Duma koridorunda yürürken bu adamla karşılaşıyor, heyette yer alan Dağıstanlı Denga Halidov, Jrinovski'nin boğazına sarılarak "Sen ne biçim adamsın! Çeçenistan'da başka, burada başka konuşuyorsun, utanmaz, şerefsiz adam" diyerek ayaklarını yerden kesiyor. Jrinovski'yi, araya girenler Halidov'un elinden güç bela alıyorlardı.

O tarihlerde Rus Duma başkanı İvan Ribkin, Kafkas heyetiyle yakından ilgileniyor, heyet başkanı Jantemir Gubaçikov'a Duma'da konuşması için gündem dışı söz veriyordu.

İvan Ripkin, daha sonraki davranışlarıyla da ön plana çıkan bir Rus demokratı olarak tarihe geçecekti. İvan Ribkin, şu an bile Çeçenistan'da savaşın durması için çaba sarf eden, Rusya'nın burada 100 milyar dolara yakın para harcadığını ifade eden bir rapora imza atarak mücadelesine devam ediyordu.

İşte bu demokrat başkan, yetkisini kullanarak Jantemir Gubaçikov'u Duma kürsüsüne çıkarıyordu. Gubaçikov, Duma kürsüsünden tarihe geçecek şu sözleri söylüyordu "Stalin Çeçenleri Orta Asya'ya ve Sibirya'ya sürdü. Bugün ise Boris Yeltsin Çeçenlere soykırım uyguluyor, onları öldürüyor." Gubaçikov'un bu sözleri üzerine, Duma'daki yüzlerce Rus milletvekili kürsüye doğru hareket ediyordu. İvan Ribkin burada da demokrat tavrını ortaya koyarak milletvekillerini sakinleştiriyor "bu iddialara, sizde sözlerinizle, tarihi vesikalarla cevap verin, biraz medeni olun" diyerek onları uyarıyordu.

Adıge Xase önderliğinde gelişen toplumsal refleksler, aslında Kafkasya birliğine doğru yol alıyordu. Kafkasya'nın farklı cumhuriyetlerinde birbirinden habersiz, Kafkasya için fikir üreten insanlar buluşuyor ve güç birliği yapıyorlardı.

Bütün bu çalışmalar tarih boyunca bir araya gelemez denen Kafkas halklarının bir araya gelişini müjdeliyordu.

Tarih boyunca ,Kafkasya'yı parçala böl ve yönet parolasıyla idare eden Rusya, Kafkasya'daki yerel uzantılarını harekete geçirmek için zaman kolluyordu.

Olayları anlatmaya devam edeceğiz.

Ajans Kafkas | 27.07.2004 |

Etiketler:
duma kürsüsünde bir yiğit adam