"Dünya kamuoyu pek bilmese de, bir avuç Kuzey Kafkasya insanının küçük bir toprak parçasında tutunabilmek için yüzyıllar boyunca verdiği mücadele gerçekten yürek burkucudur. Bu coğrafyada, milattan yüzyıllar öncesinden beri var olduğu bilinen insanların nüfusunun halen 5 milyonlarda seyrediyor olması; yine o coğrafyaya ait olup vatanı dışında yaşayan insanların nüfusunun bugün o ülkede yaşayan yerli nüfustan daha fazla olması bu yürek burkucu tarihin dramatik bir yansımasından başka bir şey değildir. Kuzey Kafkasyalıların, cengaver kavimlerle yüzyıllar boyu sürdürdüğü mücadele 19. yüzyılın ikinci yarısında yenilgiyle sonuçlanınca vatanları işgal edilmiş, kendileri de dünyanın dört bir yanına çil yavrusu gibi dağıtılmıştır. Bu travmanın bir sonucudur ki Kuzey Kafkasya halkları bugün çok zor şartlarda varlıklarını ve kimliklerini sürdürme mücadelesi verir durumdadırlar. Zengin bir arkeolojik, etnolojik ve sözel mirasın sahibi olan Kuzey Kafkasyalılar ne yazık ki yazılı miras konusunda o kadar şanslı değiller. Doğu toplumlarının çoğu gibi onlar da yazıya değil, daha çok söze önem vermişler. Nitekim, sözlü nakil yoluyla gelen destanlarındaki tema zenginliği, bölgede söze verilen değerin en büyük kanıtıdır. Destanlardan, efsanelerden öğrenilecek çok şey vardır ama gerçek tarih mitolojilerle değil, ancak arşiv belgelerine dayanılarak yazılır. Kaynak verilmeden yazılan tarih tevatürden ibarettir ve ilmi bir değer taşımaz. Biraz daha eski birkaç metni saymayarak Kuzey Kafkasya halklarının yazılı kültürü 20. yy dan itibaren oluşmaya başladı dersek bu pek yanlış olmaz. Onun içindir ki bugün Kuzey Kafkasya halkları eski dönemlere uzanan tarihlerinin detaylarını sadece temasta bulundukları şahıs ve toplulukların kayıtlarına bakarak öğrenmek durumundadırlar. Bu bölgenin ve insanlarının yaşadığı tarihin bütün parçaları, Bizans arşivlerinde, Gürcü arşivlerinde, Rus arşivlerinde, Pers arşivlerinde, Selçuklu, Osmanlı, İngiliz v.d. ülkelerin arşivlerinde ve diğer yazılı metinlerin satır aralarında yatmaktadır. Tarihini bilmeyen bir toplum, geleceğine yön veremez. Kafkasya'nın ve Kafkasyalıların doğru bir tarih yazıp, kendilerine doğru bir gelecek vizyonu oluşturabilmeleri için, bütün bu merkezlerdeki kayıtları taramaları, bütün belge ve bilgileri tek tek gün yüzüne çıkartmaları gerekmektedir. Bu vazife de tabii ki öncelikle Kuzey Kafkasyalılara düşer. Sürgünle (1864) birlikte, dünyanın geniş bir coğrafyasına dağılarak oluşan Kuzey Kafkasya diasporası bu çalışmalar için büyük bir şanstır. Çünkü bugün bütün bu saydığımız merkezlerin arşivlerinde çalışabilecek yetkinlikte yetişkin kadroları mevcuttur. Yapılacak tek iş, bu kadroların aktive, finanse ve koordine edilmesidir. Bütün bu saydığımız ülkelerin arşivlerine girilmesi, topraktan mücevher çıkarır gibi bütün belgelerin gün ışığına çıkarılıp, bir araya getirilmesi gerekiyor. Ve bu ham malzemelerin kolay anlaşılır hale getirilip, katologlanıp, kuyumcu titizliğiyle işleyecek tarihçilerin önüne konulması gerekiyor, ki ancak bu şekilde, bugün bir iskelet halinde bulunan Kafkas tarihini ete ve kasa büründürebiliriz.

***

Yukarıda bahsi geçen arşivlerin en önemlilerinden birisi hiç şüphesiz ki Osmanlı'ya ait olanlardır. T.C. Başbakanlığına bağlı olarak faaliyet gösteren Osmanlı Arşivlerinin tasnif çalışmaları yıllardır sürüyor ve henüz tamamlanmış değil. Depolarda çuvallar içinde açılmayı bekleyen ve sayısının 100 ila 150 milyon arasında olduğu tahmin edilen belgelerin tasnif edilen kısmı henüz % 30'luk bir dilimi oluşturuyor. Gidişata göre de bu tasnif çalışmaları önümüzdeki 10 ila 20 yıl boyunca da devam edecek. Bu demektir ki önümüzdeki yıllar boyunca sadece Osmanlı Arşivlerinde pek çok belge ve doküman ilk defa gün ışığına çıkacak. Bunların sistematik bir şekilde taranıp, bölge coğrafyası ve insanını ilgilendiren bütün belgelerin ciddi ve tempolu bir çalışma ile katolog haline getirilip istifadeye sunulması gerekir. *** Elinizdeki eser, Kafkasevi Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Merkezi'nce Osmanlı arşiv belgeleri üzerinde yapılan uzun ve yorucu çalışmanın sonucunda hazırlanmıştır. Devam ettirilmesi düşünülen bir serinin kitaplaştırılmış ilk cildidir. Bu ciltte, bir bütünlük teşkil etmesi bakımından ağırlıklı olarak Adigeler ile ilgili belgeler bir araya getirilmiştir. Sonraki ciltlerde Adigelerle birlikte, diğer bölge halklarını da konu alan belgeler yer alacaktır. Bu kitapta yer alan 126 belgeden en eskisinin tarihi 1775, en yenisinin tarihi de 1921'dir. Herkesin anlaması için, transkribe etmek yerine doğrudan sadeleştirmeyi tercih ettik. Osmanlıca bilip orijinal metne bakmak isteyenler için ise belgelerin okunabilir fotokopilerini kitabın sonuna yerleştirdik. Bu onların işini kolaylaştıracak, ilim adamı şüpheciliği ile gerekirse sadeleştirmeleri çek edebileceklerdir. Ayrıca, tasnif edilen belge özetleri hızlı tarama yapmak isteyenlere yardımcı olacak; şahıs ve yer isimleri indeksi de araştırmacılara büyük kolaylık sağlayacaktır.

***

Belirtelim ki, Osmanlı Arşivinin büyüklüğünü düşündüğümüzde elinizdeki bu belgeler denizde damla mesabesindedir. Arşivde bizim ulaşabildiğimiz belgelerin bir kısmının kendi arasında sıralanmış halidir bu sadece. Daha ne kadar belge çıkacağı ise meçhuldür. Ama yıllarca sürecek bir çalışma lazım geldiğine ise şüphe yoktur. "Bütün belgeler elimize geçinceye kadar bekleyip - ki bu en az 10 ila 20 yıl arasında sürecek bir iştir- ondan sonra yayınlayalım" deme lüksümüz olmadığı için, elde edilen belgelerin kendi aralarında tasnif edilip, peyderpey yayınlanması gerekmektedir. Çünkü her yeni belge, tarihin karanlık bir noktasını aydınlatacak ve gerçek tarih de ancak böyle ortaya çıkacaktır.

***

Belirtmek istediğimiz diğer bir önemli husus da elinizde tuttuğunuz kitabın Rusçasının Türkçesinden çok önce basılmış olduğudur. Bu kitabın Rusçası, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Beşeri Araştırmaları Enstitüsü, Rusya Bilimler Akademisi Kabardey-Balkar Nalçik Bilim Merkezi ve Kafkasevi Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Merkezi'nin ortak çalışmaları sonucu "Adige Tarihi" ismiyle 2009 yılı içinde Nalçik'te yayınlandı. Bunun önemi, sadece Rus kaynaklarına dayalı olarak çalışan Kafkasya'daki tarihçilere alternatif kaynakların da sunulmaya başlanmış olmasıdır. Bu tür çalışmaların artmasıyla tarihin daha objektif bir şekilde kaleme alınacağı ortadır. *** Kafkasevi Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Merkezi, gerek Osmanlı Arşivindeki çalışmalarını, gerekse de diğer kaynak e serleri kitap olarak yayınlama çalışmalarını devam ettirecektir. Kafkas halklarının tarihini aydınlatmada küçük bir payımız olursa bu övünç ve mutluluk bize yeter. Tüm araştırmacı ve ilgilenenlere faydalı olması dileğimizle.

21 Mayıs 2010/İstanbul


Ahmet Kış

Kafkasevi Sosyal ve Stratejik

Araştırmalar Merkezi Başkanı"

www.kafkasevi.com

Etiketler:
kafkasevi önemli bir çalışma kuzey kafkasya tarihinden belgeler -1-