Kuzey Kafkasya'nın geçmişteki jeopolitik önemini açıklayabilmek için öncelikle şu sorunun sorulması gerekir: Kuzey Kafkasya geçmişte kimin için önem taşıyordu?
"Geçmişte" deyince Kuzey Kafkasya'nın Rusya tarafından işgal edilmesinden itibaren başlayan bir dönem ele alınmalıdır.
Kuzey Kafkasya'nın hangi ülkeler ve ne için önemli olduğuna sırayla değinmek istiyorum.

Lehistan (günümüzdeki adıyla Polonya) ile başlayalım. Aslında Lehistan'dan daha ziyâde Polonyalılar'dan bahsetmek gerekir. Çünkü o dönemde Lehistan Rusya İmparatorluğu'nun bir parçasıydı. Sürgündeki Lehistan'ın bağımsız kurtuluş liderleri, Kuzey Kafkasya'da Rusya emperyalizmine karşı savaşı kendi bağımsızlık mücadelelerinin ayrılmaz bir parçası olarak düşünüyorlardı. Polonya, bağımsız bir devlet olduktan sonra, hükümetin ya da daha doğrusu Mareşal Pilsudzki'nin arkasında yer alan siyasigüçler bu fikri devam ettirdiler. Fakat Polonya'nın ve Polonyalılar'ın, Kuzey Kafkasya'ya vefalarına ve siyasiarzularına rağmen, bunları Rusya ve Sovyetler Birliği'ne karşı yerine getirmek için güçleri yetmedi.

Batı'ya geçelim. İngiltere için geçmişte Kuzey Kafkasya'nın nasıl bir önem taşıdığı hâlâ tartışılan bir konudur. Bu noktaya vardık ki David Urquart, James Bell, Longworth gibi kişilerin sarf ettikleri gayret ve savundukları tezlere rağmen, İngiltere Kuzey Kafkasya'ya ciddibakmış ama hiçbir zaman bölgeyi önplâna almamıştır.
Fransa için söyleyecek fazla bir şey yok, çünkü devlet olarak Kuzey Kafkasya'yla pek ilgilenmemiştir.

Almanya'ya gelince, yirminci yüzyılın ilk yansında, çok ciddibir Kafkasya politikası üretmiş ve uygulamıştır. Bu politika, Rusya ve sonra Sovyet Birliği'ne karşı global bir parçalama projesi içinde yer alıyordu. Fakat bu projede Alman ikinci imparatorluk döneminde olsun, Hitler döneminde olsun, Kuzey Kafkasya'dan daha ziyâde Güney Kafkasya önem taşıyordu. Kuzey Kafkasya bir geçit olarak görülmektedir. Almanya, Birinci Dünya Harbi'nden sonra, müttefik olarak Kuzey Kafkasya'ya değil Gürcistan'a yöneldi. İkinci Dünya Harbi'nde Hitler'in orduları Kuzey Kafkasya'da durdu, fakat esasen Bakü'yü ve petrolleri hedefliyordu.

Osmanlı'ya gelince... Alexandre Bennigsen'in ustalıkla bize anlattıklarına göre Kuzey Kafkasya Rusya'ya bırakıldıktan sonra padişahlar Şamil'in ve Çerkesler'in mücadelelerini açıkça desteklemediler. Kuzey Kafkasya'ya en sıcak bakan, Osmanlı siyaset adamı Enver Paşa oldu.

İktidarda bulunduğu dönemde Kuzey Kafkasya'nın nihâyet gerçek bir önem kazandığını söyleyebiliriz. Fakat Almanya için söylediklerim Enver Paşa için de geçerlidir: daha çok Bakü'ye ve Güney Kafkasya'ya bakıyordu.

Bütün bunların sonucunda, konumuzda en önemli yere sahip olan devlet Rusya'dır. Çünkü Rusya ve Sovyetler Birliği için, Kuzey Kafkasya çok ama çok büyük bir önem taşır.

Bu önemi belirtmek için önce kendimize bir soru sormamız gerekir: Kuzey Kafkasya bir bütün olarak mı önemli? Yoksa önem derecesi bölge, güzergâh ve konumlarına göre mi değişiyor? Tabiiki burada cevap, "bölge, güzergâh, konumlar" olacaktır. Niçin sâdece Adigeler ve Abazalar'ın bir kısmı sürgün edildi? Ve niçin diğer Kafkas otokton halkları sürgün edilmedi? Çünkü Rusya için Karadeniz kıyısı hayatibir jeopolitik önem taşıyordu. Kuban, Terek, Hazar kıyısı, Daryal geçidi güzergâhları için de aynı şey söylenebilir.

II. Günümüzde Kuzey Kafkasya'nın Jeopolitik Önemi

Günümüzde Rusya için Kuzey Kafkasya'nın öneminin çok arttığı açıkça görülüyor. Sovyetler Birliği'nin çöküşüyle Rusya Karadeniz'de başlıca limanlarını kaybetti: Mariupol, Odessa, Illisevsk limanları Ukrayna'ya bırakıldı. Rusya'nın Karadeniz'de kurtarabildiği en büyük limanı Novorossisk'tir. Bütün Rusya'nın petrol ihracatının yüzde otuzu bu limandan yapılmaktadır. Rusya Novorossisk limanını genişletme ve büyütme işlerini başlatmıştır. Limanın mevcut kapasitesi 44,9 milyon tondur. Fakat son yıllarda 6 milyon tona kadar kullanılmaktadır. Rusya bu limanın kapasitesini 63 milyon tona yükseltmeyi hedeflemektedir. Rusya'nın, Tuapse limanı için de böyle genişletme ve büyütme plânı vardır ve amaç, Tuapse'nin kapasitesini 35,8 milyon tona yükseltmektir. Bunlar açıkça gösteriyor ki, Rusya yakın bir gelecekte Kuzey Kafkasya'nın Karadeniz limanlarını kullanmaya devam edecektir.

Etiketler:
kuzey kafkasya jeopolitik önemi ve kafkas diasporası *