Hasan KANBOLAT (*) Yer adları, coğrafyanın aynası gibidir. Bir ülkenin coğrafyasında yer alan adlar, o coğrafya üzerinde yaşayan uygarlıklar ve en önemlisi coğrafyanın yaşadığı siyasi tarih süreci hakkında araştırmacıya değerli bilgiler verir. Geçmişe dönük birer pencere olan yer adları kentlerin, caddelerin, sokakların, nehirlerin, dağların v.b. yerlerin tanıtım kartıdır. I. SSCB ve Rusya Federasyonu Eski SSCB alanı içindeki yer adları siyasi tarih açısından incelendiğinde, yer adlarının özellikle Çarlık Rusya'sının Kafkasya ve iç Asya'ya doğru genişlemeye başladığı 17-18. Y.Y.'dan itibaren değişim süreci içinde olduğu görülebilir. Çarlık Rusya'sı, SSCB ve Rusya Federasyonu devirlerinde gerek Büyük Rusya ve gerekse Büyük Rusya dışı egemen olunan coğrafyada yer adları Moskova'da egemen olan ideoloji doğrultusunda sürekli ve sistemli olarak değiştirilmiştir. Örneğin: I. Petro tarafından kurulan St. Petersburg kentinin adı 1914 yılında "burg" eki Almanlığı anımsattığı gerekçesiyle Ruslaştırılarak "Petrograd" olarak değiştirilmişti. Bolşevik ihtilali sonrası kentin adı 1924 yılında "Leningrad" olarak tekrar değiştirilmiştir. SSCB'nin çözülmesi sonrası Rusya Federasyonu'nda Rus milliyetçiliğinin yavaş yavaş Bolşevik mirasın yerini tamamen almasıyla kentin adı 1991 yılında tekrar değiştirilerek tarihi adı olan "St. Petersburg" adına dönülmüştür. Görüldüğü gibi SSCB alanındaki en önemli kentlerden birinin adı 80 yıllık bir zaman dilimi içinde Rusya'da meydana gelen her büyük değişme ile birlikte Moskova'ya hakim olan resmi ideolojiye uygun olarak tekrar değişmiştir. Çarlık Rusya'sı ve SSCB zamanında sürgün-soykırım-etnik temizlik ve kolonizasyonun yaşandığı ve genelde Türk veya Türkiye'ye akraba halkların yaşadığı Kafkasya ve iç Asya'da nehir, dağ, köy adlarına varıncaya kadar yer adları değiştirilmiş, yeni ad Bolşevik İhtilali, Komünist Partisi'ni hatırlatan tarihi bir gün veya o yeri işgal eden Rus (SSCB devrinde Bolşevik) komutanın, alayın, çarın bir akrabasının (SSCB devrinde Bolşevik bir liderin, askerin, bürokratın, Komünist Parti yöneticisinin, aydının) adı olmuştur. SSCB devrinde yer adlarında değişim sıklaşmış, adı üç-dört kez değiştirilen kentlere bile rastlanılmaya başlanılmıştır. Örneğin: "Rıbinsk" kentinin adı 1946-1957 yılları arasında "Sçerbakov", 1984-1989 yılları arasında "Andropov" olarak değiştirilmiştir. "Svyatoy Krest" kentinin adı ise dört defa değiştirilmiştir (1). SSCB döneminde yüzlerce kasabanın, köyün adı Oktiabrskii (Ekim İhtilali), Komsomolsk (Genç Komünist Birliği), Pervomaiskoie (Bir Mayıs), Krasnoarmeisk (Kızıl Ordu), Krasnogvardeisk (Kızıl Muhafızlar), Krasnyi Oktyabr (Kızıl Ekim), Krasnye Barrikadi (Kızıl Barikat), Komintern (Uluslararası Komünizm) gibi Sovyet mirası adlarla değiştirilmiştir. Özellikle Lenin ve Stalin adlarından türetilmiş adlar da binlerce yerin adı olarak kabul edilmiştir: Lenina, Leninabad, Leninakan, Leningori, Leninka, Lenino, Leningrad, Leninogorsk, Leninskii, Leninizm, Stalina, Stalino, Stalinsk, Stalinskii, Stalinskaya, Stalinskoye, Stalinogorsk, Stalingrad, Stalinabad bu yer adlarından bazılarıdır.(2) Gorbaçov SSCB'sinde demokratik açılım sonrası gerek Rus ve gerek diğer etnik kimliklerin tekrar ön plana çıkmaya başlaması ile birlikte, tarihi yerleşim yerlerinin, kentlerin, köylerin, caddelerin, sokakların, nehirlerin, dağların ve hatta okulların, fabrikaların ve benzeri yerlerin adlarını tekrar eski adlarına dönüştürme süreci başlamıştır. 1988 yılında Sovyet Kültür Bakanlığı'nda yer adları ile ilgili oluşturulan kurulda yer adlarının konma ve değiştirilmesinde yasal yetkinin nasıl kullanılacağı konusu çözümlenmiştir. Yapılan yasal düzenlemeyle eski ve yerleşmiş yer adlarının tarihi anıt sayılması ve devletçe korunması kararlaştırılmıştır. Bunun yanında SSCB'nin çeşitli yüksek yönetim organlarının, L. Brejnev, A. Jdanov gibi Politbüro üyelerinin adlarını taşıyan tüm eski kent, köy, rayon. okul vb. yerlerin adlarının tarihi adları ile değiştirilmesine karar vermiştir. Çünkü SSCB döneminde yaşanan yer adlarının Sovyetleştirilmesi ve bazılarının Ruslaştırılması süreciyle örneğin: Minsk, Moskova, Gorki (yeni adıyla Nijni Novgorod), Donets kentlerinin sokak adlarının %70'i aynı adları taşır hale gelmişti. Sovyetleştirme ve kısmen Ruslaştırma sonucunda, ülke çapında Kirov'un adını taşıyan 150, Kalinin'in adını taşıyan 100, Kuybişev'in adını taşıyan 40 yerleşim yeri olmuştur.(3) 1992 yılında Rusya Federasyonu Parlamentosu'nda Parlamento Başkanı Ruslan Hasbulatov'un desteği ile Tarihi Miras Komisyonu'nu oluşturulmuştur. Bu komisyonda özellikle kent, cadde ve sokak adlarının değiştirilmesi için çaba gösterilmiştir. Rusya Federasyonu'nda yer adlarının değiştirilmesi Rusya Federasyonu Parlamentosu dışında federe cumhuriyet, özerk bölge ve kent parlamentolarına aittir. Örneğin: Moskova Kenti Parlamentosu'nda Tarihi Yer Adları'nın Verilmesi Komisyonu bulunmaktadır.(4) II. Gürcistan SSCB'nin dağılması sonrası bağımsızlığını kazanan Gürcistan'da Parlamento, diğer eski SSCB ülkeleri gibi yer adlarını millileştirmeye başlamıştır. Ancak yer adlarının Gürcüleştirilmesi sırasında ülkede bulunan özerk cumhuriyetler Acaristan ve Abhazya ile özerk bölge olan Güney Osetya'nın tarihi ve etnik yapısı dikkate alınmadığından, yer adlarının değişimi ülkede rahatsızlık yaratmıştır. Diğer yandan, günümüzde fiilen bağımsız olan Abhazya'da ise 1993 tarihinden sonra yer adları merkezden bağımsız, tek yanlı olarak Abhazlaştırılmaktadır. III. Kuzey Kafkasya Karadeniz'den Hazar Denizi'ne kadar uzanan Kuzey Kafkasya günümüzde: Gürcistan sınırları içinde olan Abhazya ve Güney Osetya, Rusya Federasyonu sınırları içinde kalan Krasnodar ve Stavropol Krayı (eyaleti) ile Adigey, Karaçay-Çerkes, Kabardey-Balkar, Kuzey Osetya, İnguşya, Çeçenistan ve Dağıstan Federe Cumhuriyetlerinden oluşmaktadır. Kuzey Kafkasya'nın Çarlık Rusyası tarafından işgalinin 1864 yılında tamamlanmasından itibaren başlayan sürgün-soykırım-etnik temizlik ve kolonizasyon politikası, yüzyıldan az bir süre içinde Moskova'nın üç farklı devlete (Çarlık Rusyası, SSCB, Rusya Federasyonu) başkent olmasına rağmen hiç kesilmeden devam etmiş, bölgenin özellikle kültürel, siyasi ve etnik yönden yavaş yavaş Ruslaştırılması politikası günümüze kadar devam etmiştir. Bu nedenle SSCB döneminde Kuzey Kafkasya dışındaki bölgelerde Çarlık Rusyası'nı hatırlatan yer adları Sovyetleştirilirken, Kuzey Kafkasya'da Çarlık Rusyası tarihini ve bölgenin Rusya tarafından işgalini hatırlatan adlara dokunulmamış, bilakis işgali hatırlatan adların takılması SSCB döneminde de sürdürülerek Ruslaştırma politikasına kesintisiz devam edilmiştir. Örneğin: Kuzeybatı Kafkasya'da (özellikle Krasnodar ve Stavropol Kray'da) bugün birçok yerleşim yerinin adı hala 19.yy ortalarında bölgeyi ele geçiren Çar II. Aleksander'ın (1855-1881) komutanları Lazarev, Golovin, Zass, Geyman, Reyevski'nin adlarını taşımaktadır. Kafkas-Rus savaşında yer alan Rus alaylarının adları olan Mingrelski, Apşeronski, Navaginski, Erivanski'de eski yerleşim yerlerine yeni ad olmuştur. Kuzey Kafkasya'da müslüman Şapsığları katleden ve topraklarından zorla çıkartan II. Aleksander'ın adı eski Şapsığ topraklarında Krasno-Aleksandrovski (tarihi adı: Lığotkh) olarak halen kasaba adı olarak bulunmaktadır, işin ilginç tarafı, 1864 yılında tamamlanan Kuzey Kafkasya'nın işgali sonrası yer adlarının Ruslaştırılması ile takılan Çar II. Nikola'nın (1895-1916) çocuklarının adları -Alekseyeuka, Tatyanovka, Mariya- köy adı olarak Çarlık Rusyası devrinden günümüze kadar korunmuştur.(5) Soçi kenti yakınlarındaki Şapsığ bölgesinde tarihi yer adlarının koku köy adlarına varıncaya kadar SSCB döneminde kazınmıştır. Örneğin: Thağepş köyünün adı ilk önce Kirov, daha sonra Boji Vodi olmuştur. Aynı bölgede adı Sovyetleştirilen köyler ise şunlardır. (ilk ad eski, ikincisi Sovyetleştirilen yeni adı) İlk Adı Sovyetleştirildikten Sonraki Adı Aguye : Kuybışev Şekhecey : Bolşoy Kiçmay Tkhakho : Malıy Kiçmay Şoyko : Bolşoye Psevuşkho Kodışehabl : Maloye Psevuşkho köyü(6) Gorbaçov devrinde yaşanan demokratik açılımın Kuzey Kafkasya'da da yaşanması bölgedeki federe cumhuriyetler de, özellikle Çarlık Rusyası'nın 19. Y.Y.'da bölgeyi işgalini hatırlatan yer adlarını hızlı bir şekilde değiştirme hareketinin yaşanmasına yol açmıştır. Örneğin: Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nde Nartkale kentinde 1 Haziran 1993 tarihine kadar onlarca sokak ve caddenin adı Sovyet adlarından temizlenerek yerel adlar takılmıştır. Buna göre kentte adı değiştirilen caddelerden bazıları şunlardır: Eski Adı Yeni Yerel Adı Cercinski : Şapsığ Krasnaya : Kazanoko Jebağı Kalinin : Wubıh Komsomolskaya : Natuhay Kirova : Bjeduğ Ordjonikidze : Abzah Frunze : Abaza Suvorov : Vlahoş Tımuryazev : Abhazya kahramanı Hasan Alhas Cad.(7) Yer adlarında hızlı değişimin en belirgin örneği olan Dudayev yönetimindeki Çeçenistan'da yer adları havaalanına varıncaya kadar değiştirilmiştir. Örneğin: Grozni'nin adı Sunçkale, Grozni havaalanının adı İmam Mansur olarak değiştirilmiştir. IV. Kuzey Kafkasya'da Yer Adları Kuzey Kafkasya'da tarihi yer adlarına dönüş sürecini her Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'ni ve Krasnodar ile Stavropol olmak üzere her Krayı (eyaleti) ayrı ayrı ele alarak incelersek başlıca yer adlarında meydana gelen değişim kısaca aşağıdaki şekilde olmuştur (Aşağıdaki listede yer adlarının çeşitli dillerde söylenişleri ve resmen kullanılmayan tarihi adları da ayrı yeten verilmiştir). Eski Ad Yeni (Resmi) Ad COĞRAFİ KONUM VE AÇIKLAMA Adıgey Özerk Bölgesi(8) Adigey Cumhuriyeti Coğrafi konum olarak Kuzeybatı Kafkasya'da Krasnodar Kray içinde adacık şeklinde bulunan Adige Cumhuriyeti, SSCB devrinde Krasnodar Kraya bağlı Özerk Bölge iken 5 Ekim 1990 tarihinde Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyet statüsüne yükseldi. SSCB'nin 1991 yılında dağılması sonrası 24 Mart 1992 tarihinde Rusya Federasyonu'nu oluşturan federe cumhuriyetlerden biri oldu. Maykop Miyekuape Adıgey Cumhuriyeti'nin başkentinin adı 1992 yılında değiştirilmiş ve 1864 yılında tamamlanan Çarlık Rusyası işgali öncesi tarihi adına tekrar dönülmüştür. Kent için Nogaylar da "Mayköpbolğander" adını kullanmaktadırlar.(9) Teuçoj Adıgekale Adigey Cumhuriyeti'nde bulunan bu kentin adı Rusya Federasyonu Yüksek Sovyet Başkanı'nın kararı ile 26.09.1990 tarihinde, 1864 yılında tamamlanan Çarlık Rusyası işgali öncesi tarihi adını yeniden aldı.(10) Obtyabrske Tehutemıkuay Adigey Cumhuriyeti'nde bulunan bu rayonun ve aynı adı taşıyan köyün adı Rusya Federasyon'u Yüksek Sovyet Başkanı'nın kararı ile 26.09.1990 tarihinde, 1864 yılında tamamlanan Çarlık Rusyası işgali öncesi tarihi adını yeniden aldı. Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti(11) Çeçenistan Cumhuriyeti Kuzeydoğu Kafkasya'daki Çeçenistan Cumhuriyetinin çevresinde: Stavropol Kray, İnguşya, Dağıstan ve Gürcistan Cumhuriyeti bulunmaktadır. Cumhuriyet, Rusya Federasyonu federasyon anlaşmasını imzalamış ve tek yanlı bağımsızlığını ilan etmiştir. İnguşya Cumhuriyeti İçkeriya Çevresinde Stavropol Kray, Alanya (Kuzey Osetya), Çeçenistan ve Gürcistan Cumhuriyeti bulunan İnguşya Cumhuriyeti ise Rusya Federasyonu'nu oluşturan federe cumhuriyetlerden biridir. Cumhuriyet, Rusya Federasyonu'nun federasyon anlaşmasını imzalamamış ve tek yanlı bağımsızlığını ilan etmiş ve adını tek yanlı olarak " İçkeriya " olarak değiştirmiştir. Grozni(12) Sunçkale Çeçenistan Cumhuriyetinin başkenti olan bu kentin Osmanlı Devleti ve Kafkas halkları tarafından kullanılan eski adı olan "Sunçkale" adına İçkeriya Cumhuriyeti Rusya Federasyonu'ndan bağımsız olarak 1992 yılında tekrar dönmüştür. Dağıstan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Dağıstan Cumhuriyeti Kuzeydoğu Kafkasya cumhuriyetlerinden olan Dağıstan Cumhuriyeti'nin çevresinde: Stavropol Kray, Kalmukya, Çeçenistan, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Hazar Denizi bulunmaktadır. Cumhuriyet, Rusya Federasyonu'nu oluşturan federe cumhuriyetlerden biridir. Temir-Han-Şura (Tarihi adı)(13) Buynaksk Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan,1920 yılına kadar cumhuriyetin başkenti olan kentin tarihi adı "Temir-Han-Şura"dır. SSCB döneminden itibaren günümüzdeki resmi adı "Buynaksk"tır. Gumkale (Tarihi adı) Georgiyevesk Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan kentin tarihi adı "Gumkale"dir. SSCB döneminden itibaren günümüzdeki resmi adı "Georgiyevsk"dir. Çülli, Çola, Tsali, Çor, Dermet, Demirkapı, Timurkahalka (Tarihi adları) Derbent Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan Derbent'e Laklar "Çülli", Dargiler "Çola", Tabasaranlar "Tsali". Ermeniler "Çor", Kumuklar "Dermet", Moğollar "Timurkahalka" derken Osmanlı kaynaklarında kentin adı "Demirkapı" olarak geçmektedir. Deşlahar (Tarihi Adı) Sergokala Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan Sergokala'nın, SSCB öncesi Dargiler tarafından da kullanılan adı "Deşlahar"dı. SSCB döneminde kentin adı Bolşevik lider "Sergo Orjhonikidze"nin adı verilerek değiştirilmiştir. Leninski Karabudakkent Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan Kumukların yoğun olarak bulunduğu bir rayon. Kasumkentskiy Süleymanstans-kiy Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan, Lezgilerin yoğun olarak bulunduğu bu rayona 1990'lı yıllarda Lezgi şairi Süleyman Stalskiy'in (1869-1937) adı verilmiştir. Semender, Anjikala, Petrovsk, Şamilkala (Tarihi adları) Mahaçkala Dağıstan Cumhuriyeti'nin başkenti olan "Mahaçkala"nın Çarlık Rusyası devrindeki adı "Petrovsk"dur. 1919 yılında ' antibolşevik Necmettin Hotsinskiy kentin adını "Şamilkala" olarak değiştirmiştir. Ancak Dağıstan'da yönetimin bolşeviklerce ele geçirilmesinden sonra kentin adı 1918 yılında öldürülen Avar sosyalist Mahaç Dahadayev'den dolayı "Makhaçkala" olarak tekrar değiştirilmiştir. Dağıstan'ın otokton halklarının bu kente taktıkları ve halen günlük dilde kullandıkları tarihi ad ise "Anjikala"dır. M.S. 6.-12. Y.Y.'da Hazar Devleti'nin ilk başkenti olan bu kentin adı o yıllarda "Semender"di. 965 yılında kısa süre Rus işgalinde kalan kent. 12. Y.Y.'da Kıpçak işgali ile başkent olmaktan çıkmıştır.sk Aulıovskiy Novolakskiy Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan bu rayon 1944 yılında Çeçenlerin Orta Asya ve Sibirya'ya sürgünü öncesi "Aulıovskiy" adını taşıyordu. Rayonda Aulı Çeçenleri yoğun olarak bulunuyordu. Çeçenlerin sürgünü sonrası rayona Laklar yerleştirilmiş ve adı "Novolakskiy" (Yeni Lak) rayonu olarak değiştirilmişti. Aulı Çeçenlerinin topraklarına geri dönmeleri sonucu Çeçenlerle Laklar arasında baş gösteren toprak anlaşmazlıkları sonucu Dağıstan Devleti Laklara yeni bir rayon kurarak toprakları eski sahiplerine bırakmaya karar vermiştir. Muhtemelen 1995-1996 yıllarında rayon eski adı olan "Aulıovskiy" ye tekrar kavuşacaktır. Svetogorsk Şamilkala Dağıstan Cumhuriyetinde bulunan Gergebilskiy Rayonu'nda bulunan Avarların yoğun olarak bulunduğu bir kent. 1990'lı yıllarda ad değişikliği yapılmıştır. Aksay Yahsay Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan, Hasayurttovskiy rayonunda Kumuk köyü. Andreyavul Endrey Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan, Hasayurttovskiy rayonunda Kumuk köyü. Dubkiy Noviçirkey Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan, Kızılyurt rayonunda kent. Zrihgeran (Tarihi adı) Kubaçi Dağıstan Cumhuriyeti'nde bulunan, Dahadaevskiy Rayonunda bulunan kentin Farsça kökenli tarihi adı "Zrihgeran" dır. Kabardey-Balkar Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Kuzeybatı Kafkasya cumhuriyetlerinden olan Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nin çevresinde: Stavropol Kray, Karaçay-Çerkes, Alanya (Kuzey Osetya) ve Gürcistan Cumhuriyeti bulunmaktadır. Cumhuriyet, Rusya Federasyonu'nu oluşturan federe cumhuriyetlerden biridir. Psiguven (Tarihi adı)(14) Nalçik Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nin başkentidir. 1817 yılında kurulmuştur. Sovyet Rayonu Çerek Rayonu Holam-Bızmyı Rayonu Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nde bulunan Sovyet Rayonu'nun adı SSCB'nin dağılması sonrası değiştirilmiş ve bu rayonun yerine iki rayon oluşturulmuştur. "Çerek Rayonu" ve "Holam-Bızınyı Rayonu" aynı adlı vadi ve akarsuların adını almışlardır. Posölok Sovyetskiy Kaşha-Taw Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nde bulunan bu kasabanın adı SSCB'nin dağılması sonrası değiştirilmiş ve Balkar Türkcesinde "Kel Dağ" anlamına gelen "Kaşha-Taw" adını almıştır. Mingı-Taw Oşhamafe(15) Elbrus Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nde bulunan Kafkas sıradağlarının en yüksek dağı (5642 m.) olan bu dağın Karaçay ve Malkar Türkleri tarafından kullanılan adı "Mingi-Taw", Kabardeyler tarafından kullanılan adı "Oşhamafe"dır. Karaçay-Çerkeş Özerk Bölgesi, Karaçay-Çerkes Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti Kuzeybatı Kafkasya cumhuriyetlerinden olan Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin çevresinde: Krasnodar ve Stavropol Kray. Kabardey-Balkar. Abhazya, Gürcistan Cumhuriyeti bulunmaktadır. Cumhuriyet. SSCB devrinde Stavropol Kraya bağlı Özerk Bölge iken Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyet statüsüne yükseldi. SSCB'nin 1991 yılında dağılması sonrası Rusya Federasyonu'nu oluşturan federe cumhuriyetlerden biri oldu. Battalpasinşk, Sulimov, Yejovo-Sulimovsk(16) Çerkesk Karaçay-Çerkes Federe Cumhuriyeti'nin başkenti ve nüfusu en kalabalık olan bu kentin Çarlık Rusyası devrinde adı "Battalpaşinsk"idi. Çeşitli tarihlerde "Sulimov" ve "Yejovo-Sulimovsk" adlarını da almıştır. SSCB devrinde kentin adı "Çerkesk" olarak değiştirilmiştir. Krasnovostoçnıy (Kızıldoğu)(17) Güm Doou Kabak, Krasnovostoçnıy Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Gitçe Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Pervomayskoe (Bir Mayıs) Güm Abu Kabak, Pervomayskoe Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Gitçe Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Kuçmalka Kuçu-Balık, Kuçmalka Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Gitçe Karaçay Rayonu'nda akarsudur. Akarsunun hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Hacaut Shauat, Hacaut Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Gıtçe Karaçay Rayonu'nda akarsudur. Aynı adlı bir köyde bulunmaktadır. Akarsunun ve köyün hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Ejkakon Uçkeken, Ejkakon Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Gitçe Karaçay Rayonu'nda akarsudur. Akarsunun hem Karaçay Türkcesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Humara Koban Abu Kabak, Humara Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkcesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Ordjonikidxevs-kiy Kvarakent, Ordjonikid-zevskiy Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkcesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Novıy Karaçay (Yeni Karaçay) Ak Kala, Novıy Karaçay Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkcesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Karaçaevsk Markoli, Karaçaevsk Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda köydür. Köyün hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Kamennomosts-kiy (Taşköprü) Taşkepyur, Kamenno-mostskiy Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Verhnekamen-nomostskiy (Yukarı Taşköprü) Ogarı Taşkepyur, Verhnekamen-nomostskiy Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda köydür. Köyün hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Nijnaya Mara (Aşağı Mara) Teben Mara, Nijnaya Mara Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda köydür. Köyün hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Verhnaya Mara (Sadık Mara) Ogarı Mara, Verhnaya Mara Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Novaya Teberda (Yeni Teberda) Kabak Djaşagan, Novaya Teberda Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda köydür. Köyün hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Nijnaya Teberda (Aşağı Teberda) Sıntı, Nijnaya Teberda Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Verhniya Teberda (Sadık Teberdi) Teberdi Jam Teberdi, Verhniya Teberda Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Gidamskaya Kıngır Çat, Gidamskaya Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda dağdır. Dağın hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Teberda Teberdi Şahar, Teberda Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Daut Selije Duut, Daut Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda köydür. Köyün hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Dombay Dommay, Dombay Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda köydür. Köyün hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Elbruskiy Hudes, Elbruskiy Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda köydür. Köyün hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Elbruskiy Taşçı Ulu-Toyuz, Elbruskiy Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda kasabadır. Kasabanın hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Verhnıy Uçkulan Oğan Uçkulan, Verhniy Uçkulan Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Karaçay Rayonu'nda köydür. Köyün hem Karaçay Türkçesindeki adı hem de Rusça adı kullanılmaktadır. Mikoyan-Şahar, Karaçayevsk Karaçay Şahar, Karaçayevsk Lenin devrinde kurulan günümüzde Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin ikinci büyük kenti ve Karaçay Rayonu'nun merkezi olan kente ad alarak ilk kurulduğunda Lenin'in Ermeni kökenli bolşevik dostu "Mikoyan"ın adı verilmişti. Daha sonra "Kraçayevsk" adını almıştır. Günümüzde kentin Karaçay Türkçesindeki adı olan "Karaçay Şahar" adı da kullanılmaktadır Kasay-Kabak Habez Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Habez Rayonu'nda bulunan bir köydür. Oraq-Aulı Erkin-Yurt Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Adıge Habl Rayonu'nda bulunan bir köydür. Balta-Aulı Qızıl-Yurt Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Habez Rayonu'nda bulunan bir köydür. Toktamıs-Aulı İyken-Halq Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Adıge Habl Rayonu'nda bulunan bir köydür. Alaqay-Aulı Erkin-Halq Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Adıge Habl Rayonu'nda bulunan bir köydür Şabaz-Aulı Adıl-Halq Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Adıge Habl Rayonu'nda bulunan bir köydür. Qoban-Halq Erkin-Şahar Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Adıge Habl Rayonu'nda bulunan bir köydür. Şahgireevski Aulı Ansua Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Adıge Habl Rayonu'nda bulunan bir köydür. Yegibokovski Aulı Abazakt Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Habez Rayonu'nda bulunan bir köydür. Dudarukovski Aulı Psıj Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde Prikuban Rayonu'nda bulunan bir köydür. Kuzey Osetya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Kuzey Osetya Cumhuriyeti Alanya Cumhuriyeti Kuzeydoğu Kafkasya cumhuriyetlerinden olan Alanya Cumhuriyeti'nin çevresinde: Stavropol Kray, Kabardey-Balkar, İnguşya, Güney Osetya ve Gürcistan Cumhuriyeti bulunmaktadır. SSCB'nin dağılması sonrası Kuzey Osetya olarak adını değiştiren cumhuriyet, 12 Kasım 1994 tarihinde kabul ettiği anayasası ile adını "Alanya" olarak tekrar değiştirmiştir. Cumhuriyet, Rusya Federasyonu'nu oluşturan federe cumhuriyetlerden biridir. Terekkale. Ordjonikidze, Dzaudjiko, Bravkale(18) Vladikafkas Alanya (Kuzey Osetya) Cumhuriyeti'nin başkenti olan bu kentin Osmanlı Devleti ve Kafkas halkları tarafından kullanılan tarihi adı "Terekkale"dir. Kumuk ve Lakların kullandıkları ad ise "Bravkale"dir. 1864 yılında tamamlanan Çarlık Rusyası'nın Kuzey Kafkasya'yı işgalinden sonra kentin adı "Vladikafkas" olmuştur. SSCB devrinde kentin adı 1931-1944 arası "Ordjonikidze", daha sonra 1944-1954 arası Osetlerin bu kente taktıkları ve halen günlük dilde kullandıkları tarihi ad olan "Dzaudjiko" ve tekrar 1954-1990 arası "Ordjonikidze" olarak değiştirilmiştir. Kent 1990 yılında Çarlık Rusyası ve SSCB'nin ilk devirlerindeki devrindeki adı olan "Vladikafkas" adına 70 yıllık aradan sonra tekrar dönmüştür. Yekaterinodar, Kaleşkur (Tarihi adları) Krasnodar Kuzeybatı Kafkasya'da bulunan Krasnodar Kray'ın merkezi olan kent 1793 yılında II. Katerina tarafından kurulduğu zaman adı "Yekaterinodar"dı ("Katerina'nın Kenti"). Kentin adı 1920'de "Krasnodar" ("Kızıl hediye") olarak değiştirilmiştir. Bu kentin Kafkas halkları tarafından kullanılan tarihi adı ise "Kaleskur'dur. Şase, Saha, Navaginski (Tarihi adı)(19) Soçi Krasnodar Kray içinde bulunan Rusya Federasyonu'nun ve Kuzey Kafkasya'nın Karadeniz'deki en önemli limanı olan "Soçi" kentinin tarihi adı "Saşe"dir. Adıgeler ise bu kente "Saha" adını verirler. Bu bölgede 1864 Çarlık Rusyası işgali öncesi yaşayan Wubıh halkı devrinde "Şase" nehrinin adıyla anılan bir Wubıh boyunun ikamet ettiği "Şase" adında bir yerleşim yeri bulunuyordu. Çarlık Rusyası'nın 1864 yılında bitirdiği işgal, soykırım ve etnik temizlik ile Wubıhların toplu halde Osmanlı Devleti'ne sürgün edilmesinden sonra kentin adı ilk önce "Navaginski", daha sonra "Soçi" olarak değiştirilmiştir. SSCB ve Rusya Federasyonu devirlerinde de kentin resmi adı bu şekilde kalmıştır. Tsemez, Soğucak (Tarihi adları). Novorossiisk Krasnodar Kray içinde bulunan Rusya Federasyonu ve Kuzey Kafkasya'nın Karadeniz limanlarından "Novorossisk"in Osmanlı Devleti tarafından kullanılan adı "Soğucak"tır. Bu kentin 1864 yılında tamamlanan Çarlık Rusyası işgali öncesi Adige halkı tarafından kullanılan tarihi adı ise "Tsemez"dir. Velyaminov(20) Tuapse Krasnodar Kray'da bulunan. Çarlık Rusyası devrinde tarihi adı da "Tuapse" olan kente "Velyaminov" adı verilmişti. Buğurkal (Tarihi adı) Anapa Krasnodar Kray'da bulunan Anapa'nın tarihi adıdır. Şhaguaşe (Tarihi adı) Byelaya Krasnodar Kray'da bulunan Kuban nehrinin kollarından biri olan ve 19. Y.Y.'lın ikinci yarısında civarında şiddetli çatışmaların yaşandığı akarsunun tarihi adı "Şhaguaşe" dir. Psışuape (Tarihi adı) Lazarevski Krasnodar Kray'da bulunan, 1920'liyıllarda Kuzeybatı Kafkasya'da Şapsığların yaşadığı Milli Rayon'un adı olan "Psışuape". Rusla.şiırma politikalarının II. Dünya Savaşı sonrası tırmanması ile birlikte 194? yılında Şapsığ Milli Rayon'un ortadan kaldırılması sonucu rayonun adı "Lazarevski" olarak değiştirilmiştir. İnlü Rus amiral Mikhail P. Lazarev (1788-1851) Kafkasya'da Çarlık Rusyası'nın koloniyalist politikalarını yürüten başlıca komutanlardan biridir. Lazarevski'de amiralin adını taşıyan bir sokak ve içinde büstünün de bulunduğu bir tren istasyonu da vardır. Çarlığın işgal ettiği topraklarda SSCB döneminde amiralin her yerde adı varken doğduğu kent olan Vladimır'de onu hatırlatacak hiçbir şeyin olmaması izlenen koloniyalist politikanın en güzel örneklerinden biridir.(21) Hafitsey (Tarihi adı) Gelincik Krasnodar Kray içinde bulunan, Rusya Federasyonu ve Kuzey Kafkasya'nın Karadeniz limanlarından "Gelincik"in adı Osmanlı Devleti, Çarlık Rusyası, SSCB ve Rusya Federasyonu devirlerinde de "Gelincik"tir. Bu kentin 1864 yılında tamamlanan Çarlık Rusyası işgali öncesi Adige halkı tarafından kullanılan tarihi adı ise "Hafitsey"dir. Psıj (Tarihi adı) Kuban Krasnodar Kray'da bulunan, Kuzey Kafkasya'nın en önemli nehirlerinden biri olan "Kuban"m 18.yy Çarlık Rusyası işgali öncesi adı "Psıj"dır. Ancak halen kullanılan resmi ad "Kuban"dır. Bu nehir Osmanlı kaynaklarında da "Kuban" olarak adlandırılmaktadır. Şetkale, Aşıl, Voroşilovsk (Tarihi adları) Stavropol Kuzeydoğu Kafkasya'da bulunan Stavropol Kray'ın merkezi olan "Stavropol" kentinin Osmanlı Devleti ve Kafkas halkları tarafından kullanılan tarihi adı "Şetkale", Nogaylar tarafından kullanılan adı ise "Aşıl"dır. Bu kentin 1935-1943 yılları arasındaki adı ise "Voroşilovsk"dur. Nartsane (Tarihi adı) Kislovodsk Stavropol Krayı içinde bulunan "Kislovodsk" kentinin Kafkas halkları tarafından kullanılan kökeni Adıgeceden gelen tarihi adı "Nartsane"dir. Beştau, Psıfabe (Tarihi adı) Pyatigorsk Stavropol Kary'da bulunan kent, 19 Y.Y.'da Çarlık Rusyası'nın bölgeyi işgali sırasında ileri karakol olarak kurulan kale kentlerden biriydi. Nogaylar bu kente "Beştau", Adıgeler "Psıfable" (Sıcaksu) adını vermişlerdir. Kara-Töbe (Tarihi adı) Suvorovskaya Stavropol Kray içinde bir kent. "Suvorov" Çarlık Rusyası'nın ünlü generallerindendir. Acısu (Tarihi adı) Minvodi Stavropol Kray içinde bir kent. Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti(22) Abhazya Kuzeybatı Kafkasya'da, evresinde: Krasnodar Kray, Karaçay-Çerkes, Gürcistan Cumhuriyeti bulunan Abhazya, bağımsız cumhuriyet olduğunu ilan etmiş, ancak bu tek yanlı ilan Gürcistan tarafından kabul edilmemiştir. Abhazya için Abhazlar "Apsnı", Karaçaylar "Haçıpsı" adını kullanmaktadırlar. Sebastapoli, Sohumkale. Akua, Suhum, (Tarihi adları)(23) Sohum Abhazya'nın başkentinin adına Bizans imparatorluğu "Sebastapoli". Osmanlı Devleti "Sohumkale", Abhazlar "Akua" adını vermişlerdir. SSCB devrinde "Suhum" adı kullanılırken, Gürcistan tarafından kentin adı 1993 yılında "Sohum" olarak değiştirilmiştir. Kvcmo- Kolkhida, Gruzinskoye- Uşçclye Kolkhida Abhazya'da bulunan kentin adı Gürcistan tarafından değiştirilmiştir Pitsunda Biçvinta Abhazya'da bulunan kentin adı Gürcistan tarafından değiştirilmiştir. Kvemo-Cıulripşi Gulripşi Abhazya'da bulunan kentin adı Gürcistan tarafından değiştirilmiştir Lesezidze(24) Geçripş Abhazya'da bulunan kentin adı 1945 yılına kadar "Geçripş" iken. II. Dünya Savaşı'nda şehit düşen bir Rus Generali olan "Leselidze"nin adı aynı yıl kentin adı olarak verilmiştir. Gürcistan-Abhazya savaşı sonrası Abhazya hükümeti 1993 yılında tek yanlı olarak kentin adını değiştirerek tekrar "Geçripş" yapmıştır. Gantiadi Tsandripş Abhazya'da bulunan, Gürcüce şafak anlamına gelen "Gantiadi" kentinin adı Gürcistan-Abhazya savaşı sonrası Abhazya hükümeti tarl'ınclan 1993 yılında tek yanlı olarak değiştirilmiştir. Güney Osetya Özerk Bölgesi Güney Osetya Kuzeydoğu Kafkasya'da, çevresinde: Kabardey-Balkar, Alanya (Kuzey Osetya), Gürcistan Cumhuriyeti bulunan Güney Osetya 12 Aralık 1990 tarihinde cumhuriyet olduğunu ilan etmiş, ancak bu tek yanlı ilan Gürcistan tarafından kabul edilmemiştir. Kazbek (Tarihi adı)(25) Mqinvartsveri Gürcistan'da bulunan bu dağ, Kafkasya sıradağlarının en yüksek üçüncü dağıdır (5047 m.). Çarlık Rusyası devrinde adı "Stefan-Tsiminda", SSCB devrinde Kafkas halkları tarafından da kullanılan adı "Kazbek" dir. Dağın adı 1993 yılında Gürcüleştirilmiştir.

Etiketler:
kuzey kafkasyada yer adlarının dönüşüm süreci