Mehdi Nüzhet Çetinbaş

Kafkasya'daki sivil toplum örgütlerinin en önemlisi şüphesiz Adıge Xase'dir.

Temeli 1986 yılında Nalo Zavur, Tume Muhammedin, Hatujoko Valera ve arkadaşları tarafından atılan Xase, Gorbaçov ile başlayan Glasnost ve Prestroyka dönemlerinde ön plana çıkmış, etkin görevler üstlenmiştir.

Kafkasya'da bulunan Adıge nüfusunun üçte ikisinin Kabardino-Balkar'da bulunduğunu göz önüne alırsak, Kaberdey Adıge Xase'sinin neden çok etkili olduğunu daha iyi anlayabiliriz. Adige Xase, Nalo Zavur gibi bir thamade ile birlikte, genç dinamik ve karizmatik bir kişiliğe sahip Hatujuko Valera'nın işbirliği ile başlangıçta önemli mesafeler kaydetmiştir.

1990'lı yılların başında Adıge Xase, Kabardey de öyle etkin bir konumdadır ki, Nalçik'te bulunan Rus, Gürcü ve Yahudi nüfusu, Adıge Xase'nin yükselen bir değer oluşu karşısında rahatsız olarak şehri terk etmişlerdir.

Aynı tarihlerde 20 000 Adıge'nin abşejitiya adı verilen 10 kişinin tuvalet, mutfak ve banyoyu ortak olarak kullandıkları yerlerde yaşadıklarını biliyoruz. İşin ilginç yanı Kabardino-Balkar'daki abşejitiyalarda yaşayan hiçbir Rus yoktu.

Xase böyle bir ortamda sağlıklı bir Adıge neslinin yetişemeyeceğini söyleyerek abşejitiyalara karşı savaş açtı. Burada yaşayan ailelerin bir kısmının normal evlere yerleştirilmesini sağladı. Öyle ki, devlet tarafından yapılan evlerin bir kısmını Adıge Xase yetkilileri işgal ederek fiili durum yaratmış, evsiz Adıgeler buraya yerleştirilmişti.

Adıge Xase öyle güçlüydü ki, biri 1992 yılında Şenibe kaçırıldığında, diğeri 1993 Abhazya savaşı sırasında uyguladığı baskılarla iki defa Kabardino- Balkar Cumhurbaşkanı Valery Kokov'a istifa ettirmişti. Daha sonra istifalarını geri alan Kokov "Adıge Xase bana politika alanında mastır yaptırdı." demek durumunda kalmıştı.

14 Ağustos 1992 yılında başlayan Abhaz- Gürcü savaşı sarasında Kafkasya'da bulunan Cumhuriyetler takındıkları tavırlarla Gürcistan'a destek oluyorlardı. O dönemde Kabardino-Balkar Başbakan yardımcısı, şimdi ise DÇB başkanı ve Birleşik Rusya Partisinden Duma milletvekili seçilen Nehuş Zavurbiy başkanlığında bir heyet Abhazya'ya giderek Ardzınba ile görüşüyordu. Heyet Ardzınba'ya Gürcülerle savaşmaması gerektiğini, bunun bir macera olacağını, Kabardino-Balkar Cumhuriyeti olarak kendilerine destek vermeyeceklerini söylüyordu, bu söylemlerini geri döndüklerinde Kabardino-Balkar Devlet gazetesi olan Kabardino Balkarskaya Pravda gazetesinde de açıklıyorlardı. Merak edenler arşivlerden bakabilirler. Bu heyet Valery Kokov'un görevlendirmesi ile giden bir heyetti.

Adıge Xase Nalo Zavur başkanlığında Nalçik'te mitingler tertip ediyor, Kokov'un odasını adeta işgal ederek yönetimi baskı altında tutuyordu. Kokov yönetimi Xase'nin baskıları sonucu Abhazya'ya giden gönüllülere ses çıkaramıyor, Nalçik, yönetime rağmen Abhazya'ya lojistik destek sağlayan bir merkez oluyordu.

Kabardey Adıge Xase'si Sultan Sosnaliyev'i Abhazya'ya gönderiyor, Sosnaliyev Abhazya'da genel kurmay başkanı olarak savaşı yönetiyor ve Abhaz zaferine diğer Kafkasya gönüllüleri ile birlikte imza atıyordu. Şamil Basayev, İbrahim Yağan ve Hamzat Gelayev gibi komutanlar ilk savaş tecrübelerini Sultan Sosnaliyev'in yanında kazanıyorlardı.

O dönemlerde başbakan yardımcısı olan Hauti Sohrokov, Xase yöneticilerine ateş püskürüyor "Tarihi dostumuz olan Gürcülerle aramızı bozdunuz. Abhazya buna değer mi " diyordu. Aynı Sohrokov 2000 yılında Xase'yi ve DÇB'yi ele geçirme operasyonunda Kafder Başkanı Muhittin Ünal'a "ya bizi desteklersiniz ya da defolup gidersiniz" diyerek posta koyuyordu.

Adıge Xase Abhaz savaşının kazanılmasının ardından yaptığı girişimlerle ilk resmi Abhaz temsilciliğinin Kabardino-Balkar'da açılmasını sağlıyordu. Abhazya'dan gelen Kçaç Almazbey, Kabardino-Balkar'a Abhaz temsilcisi olarak atanıyordu.

Kabardino-Balkar yönetimi nezdinde Adıge Xase'nin sabıka dosyası gittikçe kabarıyordu. Konjöktür gereği sesini çıkaramayan komünist artığı yöneticiler ,dişlerini gıcırdatarak intikam gününü bekliyorlardı.

Adıge Xase Kafkasya'da bir halk cephesi hareketi olarak gittikçe tabana yayılan bir gelişim gösteriyordu. Xase yöneticileri Kafkasya'nın gerçek tarihini öğrenme ve öğretme yolunda da önemli adımlar atıyorlardı. 21 Mayıs 1864 tarihi Çerkeslerin vatanlarından sürülüşünün yıl dönümü olarak Xase yöneticileri tarafından yas günü olarak devlete resmi anma günü ve tatil olarak kabul ettiriliyordu.

Dönemin Rodina(Vatan) derneği başkanı Efendiyev Kostantin "Biz Ruslarla hiçbir zaman savaşmadık Ruslar bizim atalarımızdır. Bu anma günü nereden çıktı." Diyerek tepki göstermesine rağmen Xase yönelicileri Adige tarihi bilincini halka doğru olarak öğretme yolunda sağlam adımlarla ilerliyorlardı.

Bu çerçevede Xase yöneticileri Nalçik'te bulunan cadde ve sokak isimlerine Adıge tarihinde önemli hizmetler yapmış kültür ve sanat adamlarının isimlerini baskıyla verdiriyorlardı. Respoblikanskaya Caddesi Şogentsukova Caddesi olarak değiştirildi. Buna benzer Şortan Askerbi, Huran Bettal gibi isimler sokak ve caddelere verildi. Xase'nin tepkisiyle Rusya'da ilk Lenin heykeli 1992 yılında Nalçik'te yıkıldı. ( 2003 yılında Kokov yönetimi bu heykeli tekrar inşa ettirdi.)

Diğer Kafkas halkları ile birlikte kaynaşmak, Birleşik Kafkasya idealini gerçekleştirmek için kurulan Kafkas Halkları Konfederasyonu da Adıge Xase'nin bünyesinden doğarak tüm Kafkasya'ya yayılıyordu.Oluşturulan Konfederasyon, daha önce de ifade ettiğimiz gibi gerçekten işlevsel bir yapıdaydı.

Mesela Dağıstanlı Lak asıllı Albay Ali Aliyev Konfederasyon başkan yardımcısı olarak Abhaz savaşına fiili olarak katılıyor. Deniz Albayı olduğu için Abhaz donanması komutanlığına getiriliyordu. Ali Aliyev denizde efsaneler yaratıyor, Abhaz zaferine adı altın harflerle yazılıyordu. Ali Aliyev savaştan sonra bir müddet Abhazya'da denizcilikten sorumlu bakanlık görevine de atanıyordu Ali Aliyev şu anda Mahaçkale'de bir insan hakları örgütü olan, demokrasi ve insan haklarının yerleşmesi için çalışan Fond Glasnost'un şube başkanlığını yürütüyor. Demokrasi kahramanı yiğit Kafkasyalı Ali Aliyev'e selam olsun.

Not: Bu yazılar Kafkasya'nın yakın tarihinde yaşanan olaylara ışık tutması için kaleme alınmıştır. Xase'nin devletleştirilmesi olayı bir makalenin sınırlarına sığmayacak olaylarla doludur. Tarihe tanık olmak, unutmaya meyilli olan hafızaları diri ve canlı tutmak için önümüzdeki günlerde bu olayları yer zaman ve tanık göstererek anlatmaya devam edeceğiz.

Ajans Kafkas | 21.07.2004 |

Etiketler:
adıge xase nasıl devletleştirildi _